ὑπό τοῦ Θεοφιλεστάτου Ἐπισκόπου Κυκλάδων κ. Σάββα
Μέρος α΄
(ΑΝΑΛΥΣΗ-ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ ΤΟΥ ΜΥΣΤΗΡΙΟΥ)
ΕΙΣΑΓΩΓΗ:
Με την βοήθεια και το έλεος του Θεού, της Παναγίας Τριάδος, της Πανάγνου Μητρός του Δεσπότου Κυρίας Θεοτόκου και πάντων των Αγίων, Προφητών, Διδασκάλων, Οσίων, Μαρτύρων, Δικαίων βρισκόμαστε πλέον στην αρχή μιας προσπάθειας πνευματικής οικοδομής ψυχών. Από την μία μεριά εσείς ευλογημένοι Χριστιανοί, ενορίτες και μη του Ι. Ναού Αγ. Μαρίνης με πόθο και λαχτάρα πνευματική και από την άλλη η αναξιότητά μου ως εφημέριος– υπεύθυνος λειτουργός, οικονόμος των μυστηρίων του Χριστού, ταπεινός ομιλητής χωρίς ιδιαίτερο χάρισμα.
Σκοπός μας όπως λέει και ο Γενικός τίτλος που δώσαμε στον φετινό κύκλο των ομιλιών για το εκκλησιαστικό έτος 2007-2008 είναι να προσεγγίσουμε τον γνόφο της Θ. Λειτουργίας. Τον πνευματικό εκείνο δηλαδή χώρο που για να διέλθεις απαιτείται πνευματικός μόχθος, προσευχή, αγαθή επιθυμία, ζήλος για «γνώση» Θεού καθώς τούτο το μυστήριο είναι όλη η Εκκλησία, είναι ο όλος Χριστός και γύρω απ’ αυτό χτίζεται το καθετί Πνευματικό πρώτα αλλά και κάθε υλικό αποκτά την σωστή σημασία.
Είναι μία δύσκολη προσπάθεια όχι τόσο από πλευράς γνώσεως και θεματικού καταρτισμού και μεθοδολογίας αλλά από πλευράς βιωματικής εμπειρίας. Γιατί τις πνευματικές καταστάσεις τις ζεις στον εσωτερικό σου κόσμο, ο οποίος πρέπει να είναι καθαρός, όσο το δυνατόν, για να λάμψει και να φωτίσει σ’ αυτόν ο Νοητός Ήλιος της Δικαιοσύνης και να γίνει αρχή σοφίας και πηγή γνώσεως πνευματικής για κάθε ένα από εμάς. Δεν θα διστάσω να σας αποκαλύψω την ψυχική μου γυμνότητα. Την απουσία κάθε αρετής και καλού, κάθε πνευματικής εμπειρίας.Όσο και αν έψαξα να βρω προσόντα γι’ αυτήν την διακονία του Λόγου κατέστει μάταιο και αδύνατον. Αν κάτι όμως με σπρώχνει και μου δίνει εφαλτήριο για την πραγμάτωση τούτου του ιερού σκοπού είναι η αγάπη και η ευθύνη που αισθάνομαι απέναντί σας. Αγάπη γιατί είστε η δική μου οικογένεια η μεγάλη, η πνευματική και επιθυμώ να προοδεύεται και να ανεβαίνετε υψηλότερα αφήνοντας την ύλη και την λάσπη και η ευθύνη ότι θα λογοδοτήσω ενώπιον του Θεού όπου με απέστειλε να γεωργήσω την άμπελο της Αγ. Μαρίνης και να την καταρτίσω, να ενημερώσω, να δώσω ευκαιρίες μαθήσεως, ορίζοντες πνευματικούς, διεξόδους μελέτης σ’ όλους εσάς που πλαισιώνεται τον ενοριακό μας χώρο και εν τέλει να κάνω κάτι ελάχιστο, ένα λιθαράκι, ένα ψιχουλάκι ως αντίδωρο αγάπης στην θυσία των «ὑπέρ πᾶσαν» έννοιαν Ιησού Χριστού που ήλθε για να σώσει το πλανηθέντα άνθρωπο, τον καταδυναστευόμενο από την αμαρτία και τον διάβολο.
Οδηγούς στην πορεία μας αυτή τους πατέρες της εκκλησίας, παλαιούς και νέους, αγίους αλλά και απλούς αγωνιστές Χριστιανούς που έγραψαν, είπαν, βίωσαν άκουσαν κάτι για αυτό που εμείς ονομάζουμε Θεία Λειτουργία. Αυτό που βλέπουμε να τελείται εορτές και Κυριακές στους Ορθόδοξους Ναούς και δεν το γνωρίζουμε, δεν μας αγγίζει, δεν μας αλλάζει γιατί δεν ετοιμαζόμαστε, δεν προβληματιζόμαστε, δεν συμμετέχουμε καρδιακά και περισσότερο δεν κοινωνούμε έχοντας το κατάλληλο ένδυμα.
Ίσως ερωτηθήται γιατί επέλεξα αυτό το θέμα. Γιατί επιχειρώ την ανάλυση αυτού του μυστηρίου του τόσου υψηλού και αγίου… και είναι η απάντηση απλή και λογική. Όταν κάτι το γνωρίζεις, το εκτιμάς και το αξιολογείς διαφορετικά. Το κάνεις μία προτεραιότητα στη ζωή σου. Του δίνεις διάσταση στην προσωπική σου ζωή και κάνεις θυσίες για να το παρακολουθήσεις και να μετέχεις σ’ αυτό. Χτίζεις τη ζωή σου γύρω απ’ αυτό. Αποφασίζεις για τα καίριά σου ζητήματα σε συνάρτηση μ’ αυτό. Και σε ενδιαφέρει πρώτα αυτό και μετά όλα τα άλλα… Σας φαίνεται υπερβολικός ο συλλογισμός μου; Τι είναι λοιπόν η Θ. Λειτουργία;
Όταν ο Χριστός μίλησε για πρώτη φορά στους ανθρώπους για το μυστήριο της Θ. Ευχαριστίας, ονόμασε τον εαυτό του «ἄρτο τῆς ζωῆς», που κατέβηκε από τον Ουρανό για να προσφερθεί υπέρ της του κόσμου ζωής: «Ἐγώ εἰμί, εἶπε, ὁ ἄρτος τῆς ζωῆς… ὁ ἐκ τοῦ οὑρανοῦ καταβαίνων…ἑαν φάγη τὶς ἑκ τούτου τοῦ ἄρτου, ζήσεται εἰς τον αἰώνα». Το γεγονός λοιπόν της καθόδου του Χριστού το ζούμε στην Θ. Λειτουργία. Θ. Λειτουργία είναι ο Χριστός ανάμεσά μας. «Ἰδού ἑγώ μεθ’ ὑμῶν εἰμί πάσας τὰς ἡμέρας ἔως τῆς συντελείας τοῦ αἰώνος». Άρα αφού η Θ. Λειτουργία είναι ο Χριστός μεθ’ ημών, η επιχείρηση ερμηνείας του μυστηρίου είναι στην πραγματικότητα λόγος περί του Χριστού. Να πως ο συλλογισμός μου υποβάλλει κάθε υπερβολή. Έτσι ο πιστός Χριστιανός χτίζει και θεμελιώνει την ζωή του, την οικογένειά του, την δουλειά του, το είναι του, το παρόν, το παρελθόν, το μέλλον γύρω απ’ Αυτόν, συμπορεύεται στην ζωή και αγωνίζεται ελπίζοντας να συμβασιλεύσει και μ’ Αυτόν στην αιωνιότητα.
Θέλω όμως να είμαι δίκαιος. Ζητάμε από εσάς τους λαϊκούς, το πλήρωμα δηλαδή της εκκλησίας να προσεγγίζεται αυτό το μυστήριο με ευλάβεια, φόβο Θεού και επίγνωση. Με αγάπη Χριστού να μετέχετε χωρίς όμως να κάνουμε και την ανάλογη ενημέρωση και παρουσίαση από την δική μας πλευρά. Είμαστε υποχρεωμένοι σαν λειτουργοί του Υψίστου να καταβάλουμε προσπάθειες ασταμάτητες προς καταρτισμό σας και πληροφόρηση σχετικά με αυτό. Για τον σκοπό αυτό μέσα στα πλαίσια των πνευματικών απογευματινών συνάξεων θα προσπαθήσουμε χάριτι Χριστού να δώσουμε λεπτομερώς τα στοιχεία εκείνα που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε το μέγεθος του σπουδαιότατου αυτού μυστηρίου. Αυτό που πάντοτε ζητώ είναι η προσευχή από όλους και η παρακολούθηση χωρίς απουσίες εκτός αν συντρέχει λόγος σοβαρός. Γιατί το συγκεκριμένο θέμα έχει σειρά και λογική ακολουθία. Δεν έχουμε όμως την δυνατότητα για επαναλήψεις.
Ελπίζω τέλος και εύχομαι ο χρόνος και ο κόπος μας να μην πάει χαμένος. Να θυμόμαστε ότι η γνώμη μας καθιστά έτι υπεύθυνους ενώπιον του Θεού σε σχέση μ’ αυτούς που δεν γνωρίζουν και κατά συνέπεια δεν πράττουν. Εμπρός, λοιπόν, ας φτερουγίσουμε σαν άλλες μέλισσες στα εύοσμα άνθη των αγίων και ενάρετων και ας μαζέψουμε στις κηρύθρες των ψυχών μας χυμούς πνευματικούς που γλυκαίνουν, τρέφουν και ζωογονούν την ύπαρξή μας!
ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ!!!
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
• Ο Χριστός ιερουργεί για πρώτη φορά στον Μυστικό Του Δείπνου. Ήταν αυτός που λειτούργησε μαζί με τους Μαθητές Του πριν από το Άχραντο Πάθος Του.
• Ευαγγελιστής Ματθαίος: - Κύριε που θέλεις να ετοιμάσουμε το Δείπνο του Πάσχα; -Πηγαίνετε στην απέναντι πόλη και πείτε στον τάδε πως στο σπίτι σου θα κάνει Πάσχα ο Κύριος με τους μαθητές Του.
• Βέβαια οι μαθητές εννοούσαν το εβραϊκό Πάσχα. Αυτό ετοίμασαν, όμως ο Χριστός τέλεσε και το Ιουδαϊκό αλλά στην συνέχεια το Χριστιανικό που ετοίμασε για μας (Ι. Χρ.). Όπως ακριβώς οι ζωγράφοι σε έναν πίνακα τραβούν πρώτα τις σκιές και έπειτα τα κανονικά χρώματα. Πάσχα έγινε ο ίδιος ο Χριστός. Θυσίασε τον εαυτό Του.
• Αλλά και μετά την Ανάσταση του Κυρίου στους Αποστολικούς χρόνους οι Άγιοι Απόστολοι τελούσαν την Θ. Ευχαριστία και στην θέση του Κυρίου βρίσκονταν αυτοί καθώς ήταν έμψυχες εικόνες του Διδασκάλου τους. Στις κατά τόπους εκκλησίες που ιδρύθηκαν απ’ αυτούς συνεχίστηκε η Θ. Λειτουργία και οι επιστολές που γράφονταν από τους Αποστόλους προς αυτές (τις εκκλησίες δηλαδή) γινόταν αφορμή ανάγνωσης. Κατόπιν ο λειτουργός ασπαζόταν τους πιστούς και τους ευλογούσε λέγοντας: «Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ ἡ ἁγάπη τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μετά πάντων ἡμῶν». Στην συνέχεια τα λόγια του Κυρίου: «Λάβετε»… «πίετε» και τέλος τεμαχιζόταν ο Άγιος Άρτος και ακολουθούσε η Θ. Κοινωνία του Αγίου Σώματος και Αίματος του Κυρίου.
Η ΕΜΦΑΝΙΣΤΗ ΤΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΩΝ ΕΥΧΩΝ
• Σιγά – σιγά με την οργάνωση των τοπικών εκκλησιών παίρνει και ανάλογη μορφή η ευχαριστιακή σύναξη. Αν και ο 2ος -3ος αιώνας είναι περίοδος σκληρών διωγμών για την εκκλησία έχουμε την εμφάνιση των πρώτων λειτουργικών ευχών.
• Αυτές τις συναντάμε κυρίως: «στην διδαχή των Δώδεκα Αποστόλων, στην Αποστολική παράδοση του αγίου Ιππολύτου Ρώμης, στα δύο διαγράμματα λειτουργίας του Αγ. Ιουστίνου του Φιλοσόφου. Αλλά υπάρχει και μία σχετική ελευθερία στην διατύπωση καθώς γράφεται στην διδαχή: «Τοῖς προφήταις ἐπιτρέπεται εὐχαριστεῖν ὅσα θέλουσιν». Αλλά και ο Άγιος Ιουστίνος θα πει: «εὐχές καὶ εὐχαριστίες προσευχές, ἀνάλογα μὲ τὴν δύναμή του».
• Τώρα πια υπάρχει τοπικός ποιμένας, μόνιμος αλλά και τόποι συνάξεως που είναι οι χώροι που ετάφησαν οι Μάρτυρες, τα μαρτύρια – οι πρώτες άγιες Τράπεζες.
• Στις λειτουργίες αυτές πρώτες συνάξεις (όπως μαρτυρεί ο Άγιος Ιουστίνος) η σύναξη άρχιζε με αγιογραφικά αναγνώσματα, ύστερα από τα οποία ομιλούσε και νουθετούσε ο λειτουργός. Και στην συνέχεια ο λειτουργός ασπασμός, η προσφορά του άρτου και του οίνου και τα υπόλοιπα. «ελθέτω η χάρις – παρελθέτω ο κόσμος ούτος».
ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ
• Στον 4ο αιώνα μ.Χ. εγράφησαν οι πρώτες Θείες Λειτουργίες. Οι σπουδαιότερες απ’ αυτές είναι:
Α) Λειτουργία Ιακώβου του αδελφοθέου
Β) Λειτουργία Αποστόλου Μάρκου
Γ) Λειτουργία του μεγάλου Βασιλείου
Δ) Λειτουργία του ιερού Χρυσοστόμου
Ε) Λειτουργία του αγίου Κλήμεντος
Απ’ αυτές τις πέντε οι τρεις χρησιμοποιούνται σήμερα. Στην Λειτ. του Απ. Ιακώβου έχουμε και αιτήσεις για την κατάπαυση των διωγμών γεγονός που πιστοποιεί την παλαιότητά της.
Μεταγενέστεροι είναι (μετά τον 4ο αιώνα) είναι οι ύμνοι της Θ. Λειτουργίας όπως το: Μονογενείς Υιός, ο τρισάγιος Ύμνος, ο χερουβικός ύμνος.
ΓΕΝΙΚΑ ΠΕΡΙ ΤΗΣ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
Όταν τελείται η Θ. Λειτουργία λειτουργεί ο ιερεύς μαζί με τον λαό του Θεού. Είμαστε κλήρος και λαός το μυστικό σώμα του Θεανθρώπου Χριστού. Είναι η Θεία Λειτ. μία δημόσια λατρεία από τον λαό του Θεού προς τον Θεό. Δεν μπορεί ένας ιερεύς λέγει μια εκφώνηση π.χ. «Ευλογημένη η βασιλεία» και συγχρόνως να απαντά και το «Αμήν». Ο ιερεύς λειτουργεί και ο ψάλτης αντιπροσωπεύει τον λαό του Θεού.
Μέσα στον ναό δεν είμαστε απλοί θεατές. Όλοι μαζί λειτουργούμε και λειτουργούμαστε. Γι’ αυτό και έχουμε ανάλογη ευθύνη. Όπως ο ιερέας έχει ευθύνη για το πώς θα σταθεί μπροστά στην Αγ. Τράπεζα το ίδιο ευθύνη έχουν και οι λαϊκοί για το πώς στέκονται μέσα στο ναό.
Είναι υψηλό το γεγονός της ιεροσύνης. Χωρίς την χάριν αυτή κανένα μυστήριο δεν μπορεί να γίνει και πιο πολύ της Θ. Κοινωνίας. Η ιεροσύνη που φέρει είναι του Χριστού και έχοντας αυτήν την χάριν διδάσκει, ιερουργεί, ποιμαίνει, θεραπεύει, διοικεί τον λαό του Θεού. Έτσι καταλήγουμε ότι Θ. Λειτουργία θα πει: «ο λαός, ο λειτουργός ιερεύς και η Αγ. Τράπεζα δηλ. η Θεία Λειτουργία».
Θ. Λειτουργία: «η συγκεφαλαίωση όλη της Οικονομίας του Θεού».
Όλα τα θαυμάσια γεγονότα που εργάσθηκε ο Θεός για να επαναφέρει τον άνθρωπο μετά την παρακοή του ονομάζονται Θεία Οικονομία, σχέδιο αγάπης δηλαδή του Θεού. Αυτό το ζούμε μέσα στην Θ. Λειτουργία. γίνεται αυτή μία μυστηριακή αναβίωση γι’ αυτό και κάπου στο τέλος της ο λειτουργός θα ευχηθεί μυστικά: «Ἤνυσται και τετέλεσται Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν, το τῆς σῆς οικονομίας μυστήριον».
Αρκετά γεγονότα και προφητείες της Π.Δ. αναφέρονται άμεσα στο μυστήριο της Θ. Ευχαριστίας και ας δούμε μερικά:
Ο Μελχισεδέκ όπου είναι και «τύπος του αληθινού Αρχιερέως Χριστού» ευχαριστούσε, εμπνευσμένος από χάρισμα προφητικό, τον Θεό με άρτο και οίνο. Μιμούταν έτσι τον Δεσπότη Χριστό εν πνεύματι αγίω.
Η θυσία του Ισαάκ από τον Αβραάμ, προεικόνιζε την ευχαριστιακή προσφορά.
Το όραμα του Προφήτου Ησαϊου κινείται μέσα σε λειτουργική ατμόσφαιρα: ο Κύριος κάθεται σε θρόνο δορυφορούμενο από τα Σεραφείμ που ψάλλουν τον Τρισάγιο Ύμνο και προσφέρεται θυμίαμα.
Το κατεξοχήν όμως γεγονός στο οποίο προεικονίζεται η Θ. Λειτ. είναι το ιουδαϊκό Πάσχα. Η εορτή που θύμιζε την σωτηρία των Εβραίων από τους Αιγυπτίους με την ενέργεια του Θεού και όλα τα θαυμάσια γεγονότα που συνέβησαν. «Φρικτά και φοβερά μυστήρια και πιο πολύ το βάθος έχοντα». Και ἡμεῖς ἐσθισμεν πάσχα τον Χριστόν» (Ι. Χρυσόστομος).
• Για να φύγουμε λοιπόν από την σκιά των προτυπώσεων και να περάσουμε στην Θ. Λειτ. που τελούμε με τους συμβολισμούς φανερούς πιο πολύ και από την ακτίνα του φωτός: «ο τόπος που ιερουργείτε η Ευχαριστία είναι η Βηθλεέμ (δηλαδή ο ιερός ναός). Μαζί με τους Δώδεκα Μαθητές βρισκόμαστε στο υπερώο της Σιών και μετέχουμε στο Δείπνο. Σ’ ένα δείπνο που έχει παρακαθίσει ο ίδιος ο Χριστός. Στην συνέχεια στην Αγ. Τράπεζα γίνεται κρανίου Τόπος. Καθώς εκεί προσφέρεται ο ίδιος ο Χριστός ως θυσία. Μετά τον Γολγοθά η Ανάσταση. Τίποτα παραπάνω δεν έχει το μυστήριο του Πάσχα απ’ αυτό που τώρα τελούμε. Η Θ. Ευχαριστία είναι το αδιάκοπο Πάσχα της Εκκλησίας».
• «Στην Θ. Λειτ. συνυπάρχουν τα εγγύς και τα μακράν, η αρχή και το τέλος, διότι η Θ. Λειτ. είναι το μυστήριο του Χριστού. Και όπως ο Χριστός είναι το Α και το Ω, ο πρώτος και ο έσχατος, αρχή και τέλος, έτσι και η Θ. Λειτ. είναι η εν Χριστώ σύναξη του χώρου και του χρόνου και η μεταμόρφωσή τους σε χώρο και χρόνο λειτουργικό: «Το Πάσχα Κυρίου προβάλλει, οι εποχές συνάγονται, οι διαστημικές αποστάσεις συνενώνονται και ο Λόγος του Θεού, καθώς διδάσκει του πιστούς, ευφραίνει».
ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ ΤΡΙΑΔΙΚΗ - Η Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
• Είπαμε πως η Θ. Λειτ. είναι απεικόνιση της Θ. Οικονομίας. Όλα όσα έγιναν για την σωτηρία του ανθρώπου φανερώνουν έργο της Αγ. Τριάδος. Την αγάπη του Τριαδικού Θεού. Αυτουργός της σωτηρίας μας ο Λόγος του Θεού, ο πατήρ ευδοκεί το έργο του Υιού και το Άγ. Πνεύμα συνεργεί. Ο ιερουργός δια της Θ. Λειτουργίας «τήν ἁγία ἡμῖν ἀνακαλύπτει Τριάδα» (Θεολόγος Γρηγόριος).
• Και ας δούμε αυτό στην Θ. Λειτ.: ο ιερεύς αρχίζει «Ευλογημένη η Βασιλεία» ακολουθούν τριαδικές εκφωνήσεις, τρισάγιος ύμνος και καθώς πλησιάζει η κεντρική στιγμή του μυστηρίου μας προσφέρεται από τον λειτουργό: «ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ και ἡ ἀγάπη τοῦ Θεοῦ και πατρός και ἡ κοινωνία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος». Αλλά και στη στιγμή της μεταβολής των τιμίων δώρων ο Παράκλητος έρχεται «ὤς φωνή αὔρας λεπτής» και ενεργεί «το θαύμα των μυστηρίων»:μας χαρίζει τον Χριστό και τα πάντα γεμίζουν από το φως της Τρισηλίου Θεότητος. Είμαστε λοιπόν φιλοξενούμενοι της Τριαδικής αγάπης.
• Μεταλαμβάνουμε, «του Ἑνός ὄντος ἐν ἡμῖν, ἡ Τριάς ἐν ἡμῖν λέγεται». Το σώμα του Χριστού γίνεται «ίδρυμα της Αγ. Τριάδος» και χριστοφόρος ψυχή αναδίδει το Τριαδικό Φως: «Εἰδομεν το Φῶς το ἀληθινόν, ἐλάβομεν Πνεῦμα ἐπουράνιον˙ εὕρομεν πίστιν ἀληθῆ, ἀδιαίρετον Τριάδα προσκυνοῦντες. Αὕτη γαρ ἡμᾶς ἔσωσεν».
ΣΥΝΟΔΟΣ ΟΥΡΑΝΟΥ ΚΑΙ ΓΗΣ - Η Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
• Ο χώρος όπου ιερουργείτε η Θ. Ευχαριστία γίνεται η σκηνή του Θεού μετά των ανθρώπων. Μαζί με τον άνθρωπο δοξολογεί τον Θεό ολόκληρη η Δημιουργία. Τα πάντα συνάγονται επί το αυτό, επί το θυσιαστήριο το ενώπιον του Θρόνου του Θεού.
• Όταν πρόκειται να πλησιάσεις την Αγ. Τράπεζα, πίστευε ότι εκεί είναι το παρών ο Βασιλεύς των απάντων. Κοντά του η Κυρία Θεοτόκος μέσα στην οποία ιερουργήθηκε το μυστήριο της σωτηρίας μας. «Γέγονεν η κοιλία σαν αγία Τράπεζα, έχουσαν τον ουράνιο Άρτο». Ο αγγελικός κόσμος δορυφορεί τον Χριστό και δοξολογούν την αγαθότητα του Θεού κατά την ώρα της προσφοράς. Παρευρίσκεται αχώριστα η συνάθροιση των Αγίων. Διότι όπως όταν τελούνται επινίκια των βασιλέων τιμούνται και όσοι συνέβαλαν στην νίκη έτσι και στην Θ. Λειτουργία που είναι καιρός επινικίων τιμώνται και παρίσταται οι συμβάλλοντες σ’ αυτές άγιοι του Θεού. παρόντες και οι κεκημημένοι αδελφοί μας για τους οποίους και ζητούμε έλεος να βρουν. Όλες αυτές οι κατηγορίες αποδίδουν ευχαριστία και ευγνωμοσύνη προς τον Δεσπότη και συνεορτάζουν και συμπανηγυρίζουν: «Τῷ καθημένῳ ἑπί τοῦ θρόνου και τῷ Ἀρνίῳ ἡ εὐλογία και ἡ τιμή και ἡ δόξα και το κράτος εἰς τους αἰωνας».
ΚΑΡΠΟΙ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
• Στο μυστήριο της Θ. Ευχαριστίας ο Χριστός προσφέρει το Άγ. Σώμα και το Τίμιο Αίμα Του στον άνθρωπο για να γίνει «σύσσωμος και σύναιμος» με αυτόν. Ο άνθρωπος δέχεται μέσα του τον Χριστό και ο Χριστός τον άνθρωπο. Ο Χριστός γίνεται ταυτόχρονα οίκος και ένοικος του ανθρώπου.
• Γίνεται ο πιστός ένα σώμα με τον Χριστό, ένα κράμα, ένα μίγμα, ένα φύραμα. Και όχι όλα αυτά θεωρητικά. Να πόσο θαυμάσια και παραστατικά τα εκφράζει όλα αυτά ο ιερός Χρυσόστομος: «Όχι απλώς συνδέομαι μαζί σου, αλλά συμπλέκομαι, τρώγομαι, λεπτύνομαι λίγο-λίγο, για να γίνει μεγαλύτερη η ανάμειξη, η συμπλοκή, η ένωση. Διότι εκείνα που ενώνονται διατηρούν τα όριά τους, εγώ όμως συνυφαίνομαι μαζί σου. Δεν θέλω δηλαδή να υπάρχει κάτι ανάμεσά μας. Θέλω να είναι ένα τα δύο. Ἡμεῖς καὶ ο Χριστός ἕν ἐσμέν».
• Τα όσα θα μας πουν οι άγιοι δεν είναι λεκτικά σχήματα για να εντυπωσιάσουν. Είναι βιώματα καρδιάς και ίσως η δική μας χλιαρότητα να μην μπορεί να τα διακρίνει και να τα κατανοήσει. Αλλού συναντώ το εξής: «Μέλη Χριστού γινόμεθα, μέλη Χριστός ημών δε, και χειρ Χριστός και πους Χριστός εμού του παναθλίου και χειρ Χριστού και πους Χριστού ο άθλιος εγώ δε, κινώ την χείρα και Χριστός όλος η χειρ μου εστίν Αμέριστον γαρ νοεί μοι θεότητα των Θείων! Κινώ τον πόδα και ιδού, αστράπτει ως Εκείνος μη είπης ότι Βλασφημώ, αλλ’απόδεξαι ταύτα και τω Χριστώ προσκύνησον τοιούτον σε ποιούντι».
• Μέσα στο πανηγύρι της αναστάσιμης Ευχαριστίας τα πάντα ανακαινίζονται, ο κόσμος δέχεται την ευλογία του Θεού εκ νέου και ο άνθρωπος χριστοποιείται. Ο άνθρωπος γίνεται «κατά Χάριν» Χριστός και ο κόσμος οίκος Θεού. Μέσα σ’ αυτήν την πλημμύρα του Θεϊκού Φωτός ο άνθρωπος αστράπτει. Όλα τα μέλη του αναδίδουν ζωή. Οι καρδιές είναι γεμάτες Χριστό.
• Αλλά η ευχαριστιακή σύναξη είναι εκείνη που συγκροτεί και μαζεύει τα μέλη της Εκκλησίας στον ίδιο τόπο και ίδιο χρόνο. Το μυστικό Δείπνο είναι η ιστορική αρχή της Θ. Ευχαριστίας και της Εκκλησίας ταυτόχρονα. Στον Δείπνο δεσπόζει η Σταυρική Θυσία Του. Το θεμέλιο στο οποίο στηρίζεται όλη η εκκλησία. «Ἔξήλθεν Αἶμα και Ὑδωρ ἐντεῦθεν ἀρχή λαμβάνει τα μυστήρια». Τα μυστήρια του Αγ. Βαπτίσματος και της Θ. Ευχαριστίας αρχίζουν από το σταυρό και αυτά τα ίδια συνιστούν την Εκκλησία.
• Όσα λοιπόν ζει αυτός που αξίως μεταλαμβάνει δεν μπορούν να γραφούν και να περιγραφούν. Όμως εμείς θα τολμήσουμε και αναλύσεις και περιγραφές να κάνουμε. Δεν θα γίνουν εδώ ιστορικές πραγματείες και θεολογικές αναλύσεις. Θα προσπαθήσουμε να διδάξουμε και να διδαχθούμε. Στα όσα θα ακολουθήσουν θα προσπαθήσουμε να αποδείξουμε ότι κάθε τι που συμβαίνει κατά την Θ. Λειτουργία δεν είναι απλές συμβολικές - τελετουργικές κινήσεις αλλά έχουν βάθος και σωτηριολογική έννοια. Στην Θ. Λειτουργία δεν έχουμε κρυμμένο τον Χριστό. Όχι! Τον Χριστό εσθίομεν και πίνουμεν και αν αυτό δεν το βιώνουμε έχει σχέση με την πίστη μας και την πνευματική μας κατάσταση.
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΗΣ Θ. ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ
ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥ
Μέλλων ὁ ἱερεύς τὴν Θείαν ἐπιτελεῖν Μυσταγωνίαν. Ὀφείλει προηγουμένως μὲν κατηλλαγμένος εἶναι μετά πάντων καὶ μὴ ἔχειν τι κατά τινός και τὴν καρδιάν, ὅση δύναμιες, ἀπό πονηρῶν τηρῆσα λογισμῶν, ἔγκρατεύεσθαί τὲ μικρόν ἀφ’ἑσπέρας και ἐγρηγορέναι μέχρι τοῦ τῆς Ἱερουργίας καιροῦ.
Μεγάλο λοιπόν το λειτούργημα του ιερέως. Σκοπός του να βάλλει, με την χάρι του Αγ. Πνεύματος, τον Χριστόν να κατοικήσει στις καρδιές των πιστών και να θεοποιήσει τον άνθρωπο. Το πρώτο βήμα που οδηγεί τον ιερέα στο Αγ. Θυσιαστήριο είναι η ανεξικακία και η αγάπη. «Εἄν προσφέρης τὸ δῶρον σου ἐπί τὸ θυσιαστήριον κἀκεῖ μνησθῇς ὅτι ὁ ἀδελφός σου ἔχει τι κατά σοῦ, ἄφες ἐκεῖ τὸ δῶρον σου ἔμπροσθεν τοῦ θυσιασηρίου καὶ ὕπαγε πρῶτον διαλλαγηθι τῷ ἀδελφῷ σου καὶ τότε ἑλθών πρόσφερε τὸ δῶρον σου».Ας διακοπεί η λατρεία μου, λέγει ο Χριστός, για να διατηρηθεί η μεταξύ σας αγάπη. Αν δεν υπάρχει αγάπη δεν δέχεται την θυσία!
Στο Λειμωνάριο αναφέρεται η ακόλουθη διήγηση: «Εἰς τὴν νῆσον Κύπρον εὑρίσκεται πόλις, Ἀμαθοῦς καλουμένη, εἰς τὴν ὁποίαν ἔγινεν Ἐπίσκοπος ὁ ἁγιώτατος Ἰωάννης, τοῦ ὁποίου τὰ ἔνθεα κατορθώματα καὶ μάλιστα τὴν ὅσην ἀγάπην εἶχε πρὸς τὸν πλησίον καὶ ἀμνησικακίαν του, δὲν εἶναι δυνατόν νὰ διηγηθῇ τις. Εἶχε οὗτος διάκονον καὶ ἐπιστάτην τῆς ἐπισκοπῆς… Διαλεγόμενος δὲ μετά τοῦ Ἐπισκόπου καὶ συναρπαθείς ὁ διάκονος ὕβρισε κατά πρόσωπον τὸν Ἐπίσκοπον, ἐν ἡμέρᾳ ἑορτῆς, ὅτε ἔμελλε νὰ λειτουργήςῃ. Ὅτε δὲ ἦλθεν ἡ ὥρα τοῦ ἀσπασμοῦ, ἵνα λάβωσιν καιρόν καὶ ἱεροφορέσωσιν, ὁ διάκονος ἐντραπείς διὰ τὸν λόγον ὅν εἶπεν προς τὸν Ἐπίσκοπον, δὲν ἦλθεν νὰ συλλειτουργήσῃ. Τότε ὁ Ἐπίσκοπος ἀνεζήτησεν ὡς καλός ποιμήν τὸ πλανηθέν πρόβατον εἰπών: «Σήμερον λειτουργία δὲν γίνεται ἐάν δὲν ἔλθῃ ἐδῶ ὁ διάκονος Ἐπιφάνιος». Ὅτε δὲ ἤλθεν ὁ διάκονος, ἠσπάσθη αὐτόν ὁ καλός ποιμήν καὶ τοῦ ἔκαμε ματάνοιαν ὡσάν νὰ ἔπταισεν αὐτός. Εἶτα ἀφοῦ ἱεροφόρεσαν, ὥρισε νὰ τοῦ δοθῇ τὸ ριπίδιον ἵνα συμπαραστῇ μετ’ αὐτοῦ εἰς τὸ γεῦμα καὶ μετά τὸ φαγητόν ἐφιλοδώρησεν αὐτόν ἕνα στιχάριον ὁλομέταξον νομισμάτων δώδεκα καὶ οὕτως ἀπέλυσεν αὐτόν ἐν εἰρήνῃ. Οἱ δὲ συγγενεῖς τοῦ Ἐπισκόπου διεγόγγυζον λέγοντες αὐτῷ: «Ἐάν μὴ ἐνδείξῃς φοβερισμόν εἰς τοὺς αὐθάδεις, πάντες μέλλουσι νὰ καταφρονήσωσί σε». Ὁ δε ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ ἐμβριμησάμενος αὐτοῖς μὲ πρόσωπον ἡγεμονικόν ἐπιτίμησεν αὐτούς λέγων: «Σεῖς δὲν ἠξεύρετε τι λέγετε, μὴ γινώσκοντες ὅτι ὁ Κύριος λοιδορούμενος οὐκ ἀντελοιδόρει, τυπτόμενος οὐκ ἀντέτυπτε… Πιστεύσατε, τέκνα μου, ὅτι ἐγώ ἔχω συνήθειαν ὅταν προσφέρω τὴν ἀναίμακτον λατρείαν, πριν ἀρχίσω τὴν προσκομιδήν, ποιῶ δέησιν προς τὸν Θεόν διὰ τὴν ἐμήν ταπείνωσιν και δι’ὑμᾶς. Σήμερον ὅμως τὴν ὥραν καθ’ ἥν ἤρχισα την εὐχήν, προσηυξάμην πρῶτον μετά δακρύων ἐξιλεούμενος τὸν Θεόν ὑπέρ τοῦ διακόνου νὰ τοῦ συγχωρήσῃ καὶ εὐθύς εἶδον τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ ἐπιφοιτήσασαν ἄνωθεν τοῦ Θυσιαστηρίου. Ἐάν λοιπόν θέλετε καὶ σεῖς νὰ ἀξιωθεῖτε τοιαὐτης ὀπτασίας, προσφέρετε τοιαύτας θυσίας εἰς τὸν Θεόν εἰλικρινῶς μὲ ἀμνησικακίαν, διότι ἄλλη σύντομος ὁδός προς τὸν Θεόν φέρουσα δὲν εἶναι».
Το βράδυ που προηγείται της Θ. Λειτουργίας ο λειτουργός μόνος του, Ἐνώπιος Ἐνωπίῳ καθαρίζει την καρδιά του από αισθήματα που διώχνουν την αγάπη. Νηστεύει από λογισμούς και τροφές. Αγρυπνεί. Το πρωί θα ζητήσει την εξ ύψους δύναμη για να προσεγγίσει το Άγ. Θυσιαστήριο και να μπορέσει να πει στον Κύριο: «Ἑτοίμη ἡ καρδία μου ὁ Θεός, ἑτοίμη ἡ καρδιά μου ἄσομαι καὶ ψαλῶ ἑν τῇ δόξῃ μου».
• Και πριν την έναρξη της ιεράς ακολουθίας έχουμε μία σύντομη ακολουθία που γίνεται έμπροσθεν της ωραίας πύλης και ονομάζεται «ακολουθία του καιρού» (Ανάλυση της προσευχής). Και λέγοντας διάφορα τροπάρια προσκυνούν τις εικόνες κάνοντας το σημείο του Σταυρού. Ο άγιος Συμεών ο Θεολόγος θα μας πει: «Οι Χριστιανοί όπου πιστεύουν εις τον Χριστόν, σημειώνουν τον εαυτό τους με το σημείο του Σταυρού, όχι απλώς και ως έτυχε κα με καταφρόνησιν, αλλά μεκάθε προσοχήν, σύνεσιν, φόβο, τρόμο και κάθε ευλάβειαν… ότι κατά την ευλάβεια όρου έχει κάθε ένας εις τον Σταυρό, τοιούτης λογής λαμβάνει και δύναμη και βοήθεια από τον Θεό, ὧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἱς τους αἱώνας».
• Και αφού γίνει ο ασπασμός των αγίων εικόνων έρχεται (ιερεύς και διάκονος) μπροστά στην ωραία πύλη σκύβουν και οι δύο το κεφάλι και λέγουν την εξής ευχή μυστικώς: «Κύριε, ἐξαπόστειλον τὴν χείραν σου ἐξ’ ὔψους κατοικητηρίου σου και ἐνίσχυσον με εἰς την προκεμένην διακονίαν σου˙ ἵνα ἀκατακρίτως παραστάς τῷ φοβερῷ σου βήματι, τὴν ἀναίμακτον ἱερουργίαν ἐπιτελέσιν. Ὅτι σου ἐστίν ἡ δύναμις και ἡ δόξα εἱς τους αἱώνων». Η αναίμακτη ιερουργία είναι έργο του Αρχ. Χριστού. Αυτός είναι χέρι του Θεού Πατρός. «Ουδέ γαρ ἄνθρωπος ἐστίν ὁ ποιῶν τά προκείμενα γενέσθαι σῶμα καὶ αἴμα Χριστοῦ, ἀλλ’ αὐτός ὁ σταυρωθείς ὑπέρ ἡμῶν Χριστός» (Μεγ. Βας.). Να τι ακριβώς αναφέρει ένας παλαιότερος κώδικας (Ιγ΄αιών.) για την ακολουθία και ευχή του καιρού: «Ὁ Θεός ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ τοῖς Χερουβίμ ἀθεώρητος καὶ τοῖς Σεραφίμ ἀκατάγνωστος καὶ πάσαις ταῖς ἐπουρανίαις δυνάμεσιν ἀπρόσιτος, ὁ τῇ σῇ ἀφράστῳ φιλανθρωπίᾳ καὶ ἀνεξιχνιάστῳ ἀγαθότητι σεαυτόν τῇ ἡμετέρᾳ πτωχείᾳ καὶ ταπεινώσει ἑνώσας καὶ τὸν τῆς ἱερωσύνης κανόνα ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς καὶ ἀναξίοις δούλοις σου χαρισάμενος˙ Αὐτός ὡς ἀγαθός καὶ πολυέλεος ἐνίσχυσόν με, φιλάνθρωπε Σῶτέρ μου, εὐτρεπίζεσθαι μέλλοντα ἐπί τὴν τῆς θείας χάριτος ἐγχειρισθεῖσάν μοι διακονίαν. Οὐ γὰρ εἰς τὴν ἐμήν δύναμιν ἤ καθαρότητα θαρρῶν προσέρχομαι εἰς τὴν φοβεράν καὶ φρικτήν παράστασιν τοῦ ἁγίου σου Θυσιασηρίου, ἀλλά θαρρῶν εἰς τὸ ἄπειρον πέλαγος τῆς εὐσπλαγχνίας σου. Οὐ γάρ νικήσουσιν αἱ ἁμαρτίαι μου τὸ πλῆθος τῶν οἰκτιρμῶν σου. Διὸ δέομαί σου, Δέσποτα φιλάνθρωπε, ἔνδυσόν με, τὸν ἀνάξιον δοῦλόν σου, τὴν ἱερατικήν ταύτην στολήν καὶ Χάριν τοῦ θείου καὶ πανγίου σου Πνεύματος. Φώτισόν μου τὰ τῆς διανοίας ὄμματα εἰς τὸ ἐνοπτρίζεσθαί με τῆς Χάριτός σου τὴν λαμπηδόνα, τράνωσόν μου τὴν γλῶσσαν τοῦ ἀμέμπτως ἀνυμνῆσαί σε, ἀρέμβαστόν μου τὸν νοῦν διατήρησον, ἀμετέωρόν μου τὴν διάνοιαν ποίησον καὶ ὁλόκληρον με ἐν τῷ ἁγιασμῷ σου διαφύλαξον καὶ τὰς πρὸς σὲ μου αἰτήσεις ἐκπλήρωσον, Ἅγιε Κύριε, τὴν δὲ θυσίαν μου, ὡς θυμίαμα ἄμωμον καὶ ὁλοκαύτωμα θεῖον πρόσδεξαι καὶ παράσχου μοι τὸν γλυκασμόν τῆς σῆς ὡραιότητος. Ἄγγελον δὲ φωτός συλλειτουργοῦντα καὶ ἐνισχύοντά με κατάπεμψον, ὅπως ἄν ὀρθοτομήσας τὸν λόγον τῆς ἀληθοῦς σοφίας σου, ἄξιος καὶ τῆς μεταλήψεως τῶν ἐπουρανίων σου καὶ ἀθανάτων μυστηρίων γένωμαι, δι’ αὐτῶν δὲ φωτιζόμενος ψυχῇ καὶ σώματι καταξιωθῶ καὶ τῆς τῶν αἰωνίων σου ἀγαθῶν ἀπολαύσεως σὺν τοῖς ἐν ἀληθείᾳ ἀγαπήσασι καὶ ἐξακολουθήσασι τοῖς προστάγμασί σου. Σύ γάρ εἶπες, Δέσποτα, ὅτι περ ὅσα τις αἰτήσῃ ἐν τῷ ὀνόματί σου, ἀνωλύτως λήψεται παρά τοῦ Σοῦ συναϊδίου Πατρός καὶ Θεοῦ. Διὸ κἀγὼ ὁ ἁμαρτωλός ἐν τῇ ἐνδύσει τῆς ἱερατικῆς στολῆς τὴν σὴν ἱκετεύω Θεότητα, ὅσα ηὐξάμην ἀπόδος μοι εἰς σωτηρίαν μου, Κύριε.
«Εισελεύσομαι εἰς τὸν οἶκον σου, προσκυνήσω προς ναόν ἅγιον σου ἐν φόβω σου» ο λειτουργός εισερχόμενος στο άγιο Βήμα, εισέρχεται στον ίδιο τον ουρανόν. Εκεί, μαζί με τις Ασώματες Δυνάμεις, ιερουργεί τα Θεία Μυστήρια. Έτσι ο λειτουργός μπαίνοντας στο ναό και κυρίως στον ιερό χώρο ουσιαστικά εισέρχεται στα ουράνια σκηνώματα και είναι έτοιμος να αναλάβει τα αιτήματα των πιστών και να τα προσαγάγει στα πόδια του Θεού, στον πύρινο θρόνο του. «Μεθόριον οὐρανοῦ καὶ γῆς» το άγιο θυσιαστήριο, πνεύματος αγίου εργαστήριο, πηγή του παραδείσου. Κατά την διάρκεια της θείας Λειτουργίας ο ιερεύς διαπιστώνει ότι ο χώρος αυτός είναι γεμάτος φλόγα πνευματική. Στον μυστικό Δείπνο το χέρι του Κυρίου γίνεται Άγια Τράπεζα τώρα η καθαγιασμένη Άγια Τράπεζα είναι σαν το πάναγνο χέρι του Χριστού που μας μεταδίδει το σώμα και το αίμα Του.
Η ΕΝΔΥΣΗ ΤΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥ
• Την ημέρα της χειροτονίας του ο ιερεύς ενδύθηκε για πρώτη φορά τα ιερά του άμφια. Από εκείνη την ημέρα κάθε φορά που τα ενδύεται τα ευλογεί ένα-ένα σταυροειδώς, τα ασπάζεται και τα φοράει. Και φορώντας την ιερά του στολή μας υπενθυμίζει πως ενώ είναι του κόσμου τούτου, δεν ανήκει μόνο στον κόσμο αυτόν. Στέκεται ανάμεσα στον άνθρωπο και τον Θεό.
Στιχάριον:ένας χιτώνας κοινός και για τους τρεις βαθμούς της ιεροσύνης. Συμβολίζει το φωτινόμορφο, αγγελικό χιτώνα του βαπτίσματος. Σύμβολο αγνότητας και αγγελικού ύψους της ιερατικής διακονίας.
Επιτραχήλιον: χωρίς αυτό καμία ακολουθία δεν γίνεται. Σύμβολο της χάριτος της ιεροσύνης. Είναι ο ζυγός, το βάρος και η ευθύνη που φέρει ο ιερεύς για τις ψυχές των ανθρώπων. Αυτό συμβολίζουν και τα κρόσσια που έχουν στην άκρη τους. Επίσης ότι πράττει τα πάντα με την χάριν του Χριστού. «Τὰ Αὐτοῦ πράττει μετ’ Αὐτοῦ».
Τα επιμανίκια: ο συμβολισμός των επιμανικίων αναφέρεται στην δημιουργία του ανθρώπου και στην Θ. Οικονομία. Τα πανάγια χέρια του Θεού – ο Λόγος και το Άγιο Πνεύμα δημιούργησαν τον άνθρωπο «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν Θεού». Ο άνθρωπος προτίμησε την φιλία με τον εχθρό. Ο Ιησούς Χριστός το δεξιό χέρι του Θεού έθραυσε αυτή την αμαρτωλή επιρροή και ελευθέρωσε τον άνθρωπο. Κατά κοινήν λοιπόν ερμηνεία: «Ο Χριστός αυτουργεί με τα ίδια του τα χέρια την ιερουργία του αγίου Σώματος και Αίματος». Μέσα στον ατέρμον χρόνο και πέρα από τον απέραντο χώρο απλώνεται η δεξιά του Υψίστου. Φθάνει στον κάθε ένα πιστό και προσφέρει την ειρήνη Του!
Η ζώνη: συμβολίζει την δύναμη που ενισχύει τον λειτουργό στην Θ. Μυσταγωγία. Επίσης την σωφροσύνη και καθαρότητα που πρέπει να στολίζουν τον ιερέα αλλά και κάθε πιστός πρέπει να είναι ζωσμένος προς την έξοδο και την εντεύθεν αποδημίαν. Ανύσταχτη προσοχή λοιπόν και για μας αλλά και για τους λαϊκούς.
Επιγονάτιο: είναι οφίκιο που δίνει η εκκλησία στους ιερείς. Συμβολίζει το «λεντίον» την πετσέτα που χρησιμοποίησε ο Κύριος για να σκουπίσει τα πόδια των Μαθητών Του. Μ’ αυτό ο πνευματικός λειτουργός σκουπίζει και ξεπλένει τις αμαρτίες των πνευματικών του τέκνων και παρέχει «την νίκη κατά της αμαρτίας και του ψυχικού θανάτου» ενεργούσης της Θ. Χάριτος.
Φαιλόνιο: δηλώνει την κόκκινη χλαμύδα που έδωσαν του Χριστού στο Πραιτόριο για να τον περιπαίξουν. Νομίζω πως η κάθε ιερεύς που βαδίζει τα χνάρια του Χριστού συχνά εμπαίζεται, αδικείται, σταυρώνεται. Είναι σαν να βλέπουμε του Χριστού να βαδίζει προς τον Γολγοθά. Συμβολίζει επίσης και την δικαιοσύνη του Θεού που είναι η φιλανθρωπία του. Και αυτό είναι το ένδυμα του Χριστού. εργάσθηκε με δικαιοσύνη δια των παθών Του και του σταυρικού θανάτου.
Νίψομαι ἐν ἀθῴοις τάς χείρας μου:
«Νίψομαι ἐν ἀθῴοις τάς χεῖρας μου καὶ κυκλώσω το θυσιαστήριόν σου Κύριε, τοῦ ἀκοῦσαί με φωνῆς αἰνέσεως σου καὶ διηγήσασθαι πάντα τὰ θαυμάσιά σου. Κύριε, ἠγάπησα εὐπρέπειαν οἴκου σου καὶ τόπον σκηνώματος δόξης σου. Μὴ συναπολέσῃς μετά ἀσεβῶν τὴν ψυχήν μου καὶ μετά ἀνδρῶν αἱμάτων τὴν ζωήν μου, ὧν ἐν χερσίν αἱ ἀνομίαι˙ ἡ δεξιά αὐτῶν ἐπλήσθη δώρων. Ἐγώ δε ἐν ἀκακιᾳ μου ἐπορεύθην λύτρωσαί με, Κύριε, και ἐλέησόν με. Ὁ ποὺς μου ἔστι ἐν εὐθύτητι˙ ἐν ἐκκλησίαις εὐλογήσω σε, Κύριε».
• Ο άνθρωπος ο οποίος ζει μέσα στα πάθη, ζει εις χώραν μακράν του Θεού. Αμαρτία = αποξένωση από το Θεό. Και όπως οι Ιουδαίο δεν μπορούσαν να ψάλλουν την ωδήν Κυρίου επί γης αλληλούια έτσι και ο εμπαθής δεν μπορεί να υμνεί τα θαυμάσια του Θεού. Ο Λειτουργός έχει πάντοτε την αίσθηση ότι με την ζωή του πολλές φορές πλήγωσε την αγάπη του Θεού. «Επειδή τα χέρια είναι σύμβολο της πράξεως, νιπτόμενοι υπαινισσόμαστε την καθαρότητα και το άμεπτο των πράξεων» (Κύριλλος Ιεροσ.). Γι’ αυτό και ο ιερεύς πάντοτε καταφεύγει στην ιερά εξομολόγηση διορθώνοντας κάθε άτοπο. Και αν τα χέρια πλένουμε πόσο μάλλον τα της ψυχής; (Ι. Χρυσοστόμου).
ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΠΡΟΘΕΣΕΩΣ
Δύο είναι τα βασικά ιερά σκεύη που χρησιμοποιούνται στην Θεία Λειτουργία: το Άγιο ποτήριο: στον μυστικό Δείπνο αναφέρεται ότι ο Κύριος χρησιμοποίησε ειδικό Άγιο Ποτήριο στην πρώτη ιερουργία του Θ. Μυστηρίου. Επίσης ποτήριον ονόμασε και την σταυρική θυσία που του έδωσε να πιει. Μετά το πάθος του το ποτήριον του Θανάτου έγινε ποτήριον ζωής, ευλογίας και σωτηρίας του ανθρώπου. Συμβολίζει επίσης και το αγγείο στο οποίο έβαλαν ξύδι και χολή και με σπόγγο πότισαν τον Κύριο. Το άγιο δισκάριο: εικονίζει την νεκρική κλίνη που απλώθηκε ο Χριστός αλλά και τον ουρανό. Πολλές φορές επάνω σ’ αυτόν είναι χαραγμένη η εικόνα της Παναγίας, από και τα σπλάχνα της οποίας προήλθε ο Ιησούς, Τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος. Ο Αστερίσκος: εικονίζει τα αστέρια του ουρανού και ειδικότερα εκείνο το αστέρι που οδήγησε τους Μάγους μέχρι την Βηθλεέμ και «ἐστάθη ἐπάνω οὗ ἦν τὸ παιδίον με΄τα Μαρίας τῆς μητρός αυτοῦ». Τοποθετείται σταυροειδώς επάνω στον Άγιο Δίσκο. Αγίας Λόγχη: με αυτή κάνουμε μία συμβολική κίνηση, που έκανε ο Στρατιώτης πάνω στο Σώμα του Ιησού. Λέγουμε συγχρόνως και το εξής: «εἰς τῶν στρατιωτῶν λόγχη αυτοῦ τὴν πλευράν ἔνυξε καὶ εὐθέως εξῆλθεν αἷμα και ὕδωρ» και ρίχνουμε στο Άγιο Ποτήριο κρασί και νερό. Ας δούμε όμως μία πραγματική ιστορία του Αγίου Θεοδοσίου του Άργους:
Αυτός ο Άγιος λειτούργησε μία μόνο φορά στη ζωή του. Την πρώτη ημέρα έγινε διάκονος, τη δεύτερη ιερεύς, την Τρίτη ημέρα έκανε την πρώτη του Λειτουργία. Όταν έφθασε στο σημείο, να «κεντήση» τον Άγιο Άρτο με την αγία Λόγχη, είδε τον εαυτό του ως στρατιώτη με αιχμηρή λόγχη να τρυπά το Σώμα του Κυρίου και να εξέρχεται εκ της πλευράς Αυτού αίμα και ύδωρ. Ποιος ξέρει με πόσο τρόμο και φόβο (αυτά είναι άγνωστα!) έβαλε εν συνεχεία κρασί και νερό μέσα στο Άγιο Ποτήριο! Τον κατέλαβε τόσος θείος φόβος, ώστε, αφού τελείωσε την Θεία Λειτουργία, δεν ξαναλειτούργησε.
Κάτι ανάλογο συνέβη και στον αιώνα μας με τον π. Ιερώνυμο της Αίγινας τον μονόχειρα, που εφησύχαζε στο ιδιόκτητο Ησυχαστήριό του μέχρι της κοιμήσεώς του, το 1966. Ένα χρόνο πριν, το 1965, τον είχαμε επισκεφθεί μαζί με την πρεσβυτέρα μου, και ύστερα από πολλές συμβουλές μου αφηγήθηκε ιδιαιτέρως με πολλή κατάνυξη το πώς και γιατί παραιτήθηκε της Ιεροσύνης του. Το 1923, όταν ακόμη ήταν διάκονος με το όνομα Βασίλειος, ο Μητροπολίτης Καρυστίας Παντελεήμων, σε μια του επίσκεψη στην Αίγινα και ύστερα από πολλές πιέσεις, τον έπεισε και τον χειροτόνησε ιερέα. Τον τοποθέτησε δε ως εφημέριο στο Νοσοκομείο της Αίγινας. Το όνομα όμως Ιερώνυμος το πήρε ύστερα από ένα χρόνο, από τον άγιο Γέροντά Ιερώνυμο τον Σιμωνοπετρίτη, όταν του έδωσε το Μεγάλο Αγγελικό Σχήμα, αφού ήδη είχε παραιτηθεί της Ιεροσύνης.
Την τεσσαρακοστή λοιπόν ημέρα από την χειροτονία του, κατά τη Θεία Λειτουργία, μετά τον Καθαγιασμό των Τιμίων Δώρων και ενώ είχε φθάσει η ώρα να κοινωνήσει μετά την ένωση, καθώς ήταν συνεπαρμένος και εκστατικός από την προσευχή και την κατάνυξη της καρδιάς του, εντελώς ξαφνικά βλέπει τα Τίμια Δώρα να παίρνουν μέσα στο άγιο Ποτήριο τη μορφή της Σάρκας και του Αίματος, αληθινή σάρκα και αληθινό αίμα. Συγκλονίστηκε βέβαια από την θέα του υπερφυσικού αυτού φαινομένου. Για πολλή ώρα προσηύχετο μπροστά στο φοβερότατο αυτό μυστήριο, χύνοντας πολλά καυτά δάκρυα. Τρέμοντας βγήκε στην Ωραία Πύλη και έκανε Απόλυση, χωρίς να πει κανένα λόγο. Κατόπιν για πολλές ώρες προσηύχετο με ένταση, παρακαλώντας τον Θεό να συγκατανεύσει, ώστε το πανάγιο Σώμα και Αίμα Του να επανέλθουν στην φυσική μορφή του άρτου και του οίνου. Πράγμα που έγινε. Κατόπιν τούτου, το ίδιο βράδυ υπέβαλε την παραίτησή του. Από τότε ένιωθε ανήμπορα τα χέρια του να λογχίζουν τον Κύριο στην Ιερά Πρόθεση ή να Τον μελίζουν μετά τον Καθαγιασμό. Εξακολούθησε όμως να υπηρετεί στο Ναό του νοσοκομείου ως ιεροψάλτης και ιεροκήρυκας. Χαρακτηριστικά μου τόνισε: «Δὲν ἠδυνάμην μὲ τά θνητά καὶ ἁμαρτωλά μου χέρια νὰ ψηλαφῶ τὸν Κύριο τῆς Δόξης». Και αναχωρώντας μετά τον ασπασμό, μου είπε επιγραμματικά: «Πρόσεχε, παπά μου, γιατί πολύ λίγοι ιερείς σώζονται». Σ’ άλλον δε κληρικό έλεγε με πολλή φυσικότητα: «Ἄν δὲν βλέπης τὸν Ἄγγελό σου δίπλα στὸ Ἅγιο Θυσιαστήριο, μὴ λειτουργῆς!».
Η αγία λαβίδα: έχει ένα συμβολισμό από την Π.Δ. σχετικά με το όραμα του Προφήτου Ησαΐα. Εικονίζει το χέρι του Σεραφείμ από την αγγελική τάξη που κράτησε ένα πυρωμένο κάρβουνο και είπε: «ἤψατο τοῦτο τῶν χειλέων σου καὶ ἀφελεῖ τὰς ἀνομίας σου καὶ τὰς ἁμαρτίας σου περικαθαριεῖ». Την λέμε λαβίδα γιατί παλαιότερα εχρησιμοποιήτο όπως η λαβίδα-τσιμπίδα. Μ’αυτό έδιδαν ένα-ένα μαργαρίτη άγιου Άρτου στα χέρια των πιστών. Για πρακτικούς λόγους η Θ. Μετάληψη πήρε την σημερινή μορφή.
Αγ. Κάλύμματα: συμβολίζουν τα σπάργανα του Θ. Βρέφους.
Αήρ: σύμβολο της Θαβωρείου Νεφέλης.
Μάκτρο: το κόκκινο πανάκι που σκουπιζόμαστε στο στόμα όταν κοινωνούμε. Μάκτρο ή χλαμύδα.
Σπόγγος:σφουγγάρι στρογγυλό για να απορροφά την υγρασία στο άγιο ποτήριον. Αλλά και συμβολίζει τον σπόγγο που έδωσε ο στρατιώτης το ξύδι και την χολή.
Μούσα:λεπτός σπόγγος για να καθαρίζουμε τις άγιες μερίδες από το άγιο αντιμήνσιον.
• Παίρνωντας ο ιερεύς τα πρόσφορα αρχίζει την ακολουθία της Αγ. Προθέσεως: «Ἐτοιμάζου Βηθλεέμ^ ἤνοικται πᾶσιν ἡ Ἐδέμ. Εὐτρεπίζου Ἐφραθᾶ, ὅτι τὸ ξύλο τῆς ζωῆς, ἐν τῷ σπηλαίῳ ἐξήνθησεν ἐκ τῆς παρθένου. Παράδεισος καὶ γὰρ ἡ ἐκείνης γαστήρ, ἐδείχθη νοητός, ἐν ᾧ τὸ Θεῖον φυτόν^ ἑξ οὗ φαγόντες ζήσομεν, οὐχί δὲ ὡς ὁ Ἀδάμ τεθνηξόμεθα. Χριστός γεννᾶται, τὴν πεσοῦσαν ἀναστήσων εἰκόνα».
Λέγοντας από το τροπάριο ο ιερεύς παίρνει τα γεννήματα των κόπων των πιστών και τα τοποθετεί ενώπιον της αγάπης του Θεού. Ο Άρτος και ο Οίνος βρίσκονται στην Αγ. Πρόθεση που συμβολίζει την Βηθλεέμ και το πτωχότατον Σπήλαιον όπου ο Θεός «εφανερώθει εν σαρκί. Γι’ αυτό και συνήθως τοποθετούμε στην κόγχη εκεί την ιερά εικόνα της γεννήσεως. Ο Άγ. Συμεών Θεσσαλονίκης θα μας πει ότι η Βηθλεέμ «εγγύς των Ιεροσολύμων και του τάφου του Κυρίου» βρίσκεται. Γι’ αυτό και η Αγία Πρόθεση βρίσκεται κοντά στο ιερό Θυσιαστήριον. Σε μία γωνία και αυτό δείχνει «τὴν τῆς πρώτης παρουσίας πτωχείαν τοῦ Ἰησοῦ καὶ τὸ πενιχρόν τοῦ χωρίου καὶ ἀφανές σχεδόν τοῦ σπηλαίου».
• Υψώνει λοιπόν την προσφοράν με την αγία λόγχη μέχρι του μετώπου του. Και με πολύ κατάνυξη και φόβο ατενίζει τον ουρανό και λέγει: «Ἐξηγόρασας ἡμᾶς ἐκ τῆς κατάρας τοῦ νόμου, τῷ τιμίῳ σου αἴματι^ τῷ Σταυρῷ προσηλωθείς καί τῇ λόγχη κεντηθείς, τὴν ἀθανασίαν ἐπήγασας ἀνθρώποις˙ Σωτήρ ἡμῶν δόξα σοι.» και αν το πρώτο τροπάριο αναφέρεται στην γέννηση το δεύτερο αναφέρεται στην σταυρική του θυσία γιατί ο Χριστός γεννάται για να σταυρωθεί. «Διά τοῦτο ἦλθον εἰς τὴν ὥρα ταύτην». Με την σταυρική του θυσία ο Χριστός εξηγόρασε τον άνθρωπο από την αμαρτία και τον ελευθέρωσε. Η ύψωση της προσφοράς είναι η υπόμνηση της υψώσεως του Χριστού πάνω στο Σταυρό και η φανέρωση της αγάπης Του για τον άνθρωπο. Η προσφορά του Υιού του Θεού έγινε «υπέρ της του κόσμου ζωή και σωτηρίας».
• Στο μυστικό Δείπνο ο Χριστός μας υπέδειξε να χρησιμοποιούμε άρτο και οίνο στην Θ. Λειτουργία τα οποία είναι δύο βασικά είδη της τροφής του ανθρώπου. Με την τροφή δηλώνεται η σωματική ζωή. Προσφέρουμε στον Θεό αυτά που μας συντηρούν στην ζωή και μετέχουμε στην αιώνιο ζωή. Και σ’ αυτά τα προσφερόμενα υπάρχει η ελπίδα και η εγγύηση της Αναστάσεως. Ας ακούσουμε αυτούσια την περιγραφή του Αγ. Ειρηναίου: «Καθώς ὁ βλαστός τῆς ἀμπέλου, ἀφου κατακλιθεῖ στὴν γῆ καρποφορεῖ στὸν καιρό του, καὶ ὁ κόκκος τοῦ σιταριοῦ, ἀφοῦ πέσει στὴν γῆ καὶ διαλυθεῖ, ἀνασταίνεται πολλαπλάσιος… καὶ στὴν συνέχεια (ὡς ἅρτος καὶ οἶνος) δέχονται τὸν λόγον τοῦ Θεοῦ καὶ γίνονται εὐχαριστία, δηλαδή Σῶμα καὶ Αἶμα Χριστοῦ, ἔτσι καὶ τὰ σώματά μας που τρέφονται ἀπό τὴν Θεία Εὐχαριστία, ἀφοῦ κατακλιθοῦν στὴν γῆ καὶ διαλυθοῦν θ’ ἀναστηθοῦν στὸν καιρό τους, χάρη στον Λόγο τοῦ Πατρός που χαρίζει σ’ αὐτά τὴν Ἀνάστασιν». Πηγαίνουμε στο Άγ. Θυσιαστήριο και ένα ζητά ο Θεός από μας. Αυτά που προσφέρουμε να γίνονται με διάθεση απλότητος, δικαιοσύνης και με καθαρότητα.
• Βαστάζοντας στα χέρια του την ιερή προσφορά ο ιερέας σφραγίζει σταυροειδώς 3 φορές αυτήν πήγνυσιν την Αγία Λόγχη μέσα σ’ αυτό λέγοντας: ΔΕΞΙΑ «ὡς πρόβατον ἐπί σφαγήν ἤχθη ΑΡΙΣΤΕΡΑ» και ὡς ἀμνός ἄμωμος ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτόν ἄφωνος, οὔτως οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα αὐτοῦ». ΠΑΝΩ «ἐν τῇ ταπεινώσει αὐτοῦ ἡ κρίσις ἤρθη» ΚΑΤΩ «τὴν δὲ γενεάν αὐτοῦ εἰς διηγήσεται;». Και η τετράγωνη μερίδα τίθεται ύπτια στο Άγ. Δισκάριον. Βλέπουμε λοιπόν τους δύο τρόπους με τους οποίους ιερουργείτε η Θεία Λειτουργία. Τον λόγο και την πράξη. Ακούμε τα λόγια σχετικά με τον Χριστό αλλά και με τα τελούμενο βλέπουμε τον Χριστό. Τι σημαίνουν λοιπόν τα λόγια που λέγονται σε κάθε ανατομή που κάνει ο ιερεύς.
ΔΕΞΙΑ: Η φράση αυτή είναι από τον Πρ. Ησαία και δηλώνει ότι ο άμωμος και άσπιλος Αμνός θυσιάζεται για τον χαμένο άνθρωπο. Προτύπωση είναι το Ιουδαϊκό Πάσχα.
ΑΡΙΣΤΕΡΑ: Η σιωπή δηλώνει την εκούσια υποταγή στο Θέλημα του Θεού. Σιωπά στους Αρχιερείς, σιωπά στον Πιλάτο. «Ἀπόκρισιν οὐκ ἔδωκεν αὐτόν». Γι’ αυτό και θυμώνει ο Πιλάτος.
ΠΑΝΩ: Όσο μεγάλο ήταν το ύψος που είχε ο Χριστός τόσο σε μεγάλο Βάθος ταπεινώσεως έφτασε. Όλοι οι θάνατοι δεν είναι ίδιοι. Ο Χριστός «πέθανε» με τον πιο ταπεινωτικό θάνατο. «Επικατάρατος πας ὁ κρεμάμενος ἐπί ξύλου».
ΚΑΤΩ: Και εδώ φαίνεται πως καμιά γλώσσα ανθρώπινη δεν μπορεί να εξηγήσει τον άρρητο τρόπο της γεννήσεως του Κυρίου μας. Η έρευνα στο μυστήριο οδηγεί σε ίλιγγο και πολλές φορές γίνεται επικίνδυνη για παρερμηνεία. Γνωρίζουμε και πιστεύουμε πως γεννήθηκε από Θεόν-Πατέρα και κατ’ επέκταση εσαρκώθει υπό της αειπαρθένου Παναγίας Μητέρας Του.
• «Θύεται ὁ ἀμνός τοῦ Θεοῦ ὁ αἴρων τὴν ἀμαρτίαν τοῦ κόσμου ὑπέρ τῆς τοῦ κόσμου ζωῆς καὶ σωτηρίας»
• «Σταυρωθέντος σου Χριστέ, ἀνηρέθη ἡ τύραννις, ἐπατήθη ἡ δύναμις τοῦ ἐχθροῦ οὔτε γαρ ἄγγελος, οὐκ ἄνθρωπος, ἀλλ’ αὐτός ὁ Κύριος, ἔσωσας ἡμᾶς˙ δόξα σοι».
Με τον λόγο και την πράξη ο ιερεύς συνεχίζει την διήγηση των παθών του Χριστού. Ο «αμνός του Θεού» έγινε το άμωμο θύμα για να εκδιώξει από τον κόσμο την αμαρτία. Έδωσε ο Ουράνιος Πατέρας του Υιού του τον Μονογενή ως αντίλυτρο για μας.
Με την σταύρωση του Κυρίου συντρίβεται η τυραννίδα του Διαβόλου. Η θρησκεία των δαιμόνων καταργείται. Έρημοι οι βωμοί του ειδώλου καθώς με την θυσία τον Ιησού η ανθρωπότητα βιώνει την αρχή της θεογνωσίας. Καλλιεργούνται οι αρετές και οι άνθρωποι ζουν με την ελπίδα της αναστάσεως. Και όλα αυτά μας τα παρέχει όχι άνθρωπος, όχι άγγελος αλλά αυτός ο Κύριος Ιησούς Χριστός.
• «Εἰς τῶν στρατιωτῶν λόγχη τὴν πλευράν αὐτοῦ ἔνυξε· καὶ εὐθέως ἑξῆλθεν αἷμα καὶ ὕδωρ. Καὶ ὁ ἑωρακώς μεμαρτύρηκεν καὶ ἀληθινή ἐστίν ἡ μαρτυρία αὐτοῦ».
Καθώς ο λειτουργός κεντά τον Αμνόν με την Αγ. Λόγχη εικονίζει τον Ρωμαίο στρατιώτη ο οποίος λόγχευσε το Πανάγιο Σώμα του Ιησού πάνω στο Σταυρό.
• Πρβλ: την διήγηση εκ του Αγίου Όρους για τον ιερέα που ήταν σιωνιστής!
Όταν ο στρατιώτης «κέντησε» την πλευρά του Κυρίου έτρεξε Αίμα και Ύδωρ. Οι πατέρες ερμηνεύουν και λέγουν ότι το ύδωρ συμβολίζει το Αγ. Βάπτισμα και το Αίμα συμβολίζει την Θ. Ευχαριστία. Τα δύο αυτά μυστήρια που πηγάζουν από τη πλευρά του Κυρίου δημιουργούν την εκκλησία. Δηλαδή κατά την στιγμή του υψίστου πόνου και του θανάτου ήλθε η υψίστη χαρά και η ζωή: «ἐκεντήθης τὴν πλευράν ἵνα κρουνούς ζωῆς ἀναβλύσῃς μοι». Ο οίνος λοιπόν που ευλογείται στο άγιον ποτήριον δημιουργεί μία πνευματική μέθη που αποσπά τον άνθρωπο από την ύλη και οδηγεί σε θεϊκές χάρες. Μία μέθη που κάνει τον άνθρωπο κοινωνικό της αιωνίου ζωής. Εκεί ο πιστός ευγνωμονεί την Κυρία Θεοτόκο, την αιτία δηλαδή από την οποία αναβλύζει ο σωτήριος οίνος ο Χριστός:
Ὡς ἀγεώργητος Παρθένε ἄμπελος,
τὸν ὡραιότατον Βότρυν ἐβλάστησας,
ἀναπηγάζοντα ἡμῖν τὸν οἶνον τὸν σωτήριον πάντων,
τὸν εὐφραίνοντα τὰς ψυχάς καὶ τὰ σώματα·
ὅθεν ὡς αἰτίαν σὲ τῶν Ἁγγέλῳ βοῶμεν σοι,
Χαῖρε ἡ Κεχαριτωμένη (Ὄρθρος 15 Ἰαν.)
• «Εἰς τιμήν και μνήμην τῆς ὑπερευλογημένης, ἑνδόξου Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας, ἧς ταῖς πρεσβείαις πρόσδεξαι Κύριε τὴν θυσίαν ταύτην εἰς τὸ ὑπερουράνιόν σου θυσιαστήριον».
• «Παρέστη ἡ Βασίλισσα ἐκ δεξιῶν σου, ἐν ἱματισμῷ διαχρύσῳ περιβεβλημένη, πεποικιλμένη».
Να τώρα που ο λειτουργός δέεται να δεχθεί την θυσία που επιτελεί χάρη στις πρεσβείες της Κ. Θεοτόκου. Βρίσκεται αυτή μεταξύ Ουρανού και Γης. Με την διακονία της στην Θ. Οικονομία η Κ.Θ. ευεργέτησε όλη την ανθρωπότητα. Όλη την δημιουργία ακόμα και αυτούς τους αγγέλους. Διά την Παρθένου ανέτειλε και στους Αγγέλους το πώς και δόθηκε η δυνατότητα να γίνουν σοφότεροι από πριν και καθαρότεροι, να γνωρίσουν καλύτερα την αγαθότητα και την σοφία του Θεού. Ο όσιος Νικόλαος ο Καβάσιλας θα μας πει: «Για δύο λόγους θεωρούμε την Παρθένον ως καινούρια γη και ουρανό. Πρώτον: διότι χώρεσε μέσα της ὅν τὰ μεγέθη τῶν οὐρανῶν χωρῆσαι οὐ δύνανται, και δεύτερον: για την καθαρότητά της.
Με μεγάλη λοιπόν ευγνωμοσύνη ο λειτουργός την τοποθετεί στα δεξιά του Κυρίου.
Σ’ ένα μοναστήρι ζούσε ένας ευλαβέστατος ιερεύς (το γεγονός μου το διηγήθηκε ο μακαριστός Γέροντας Γαβριήλ, ο οποίος για πολλά χρόνια ήταν και Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Διονυσίου στο Άγιον Όρος). Ολιγογράμματος ήταν ο ιερεύς, αλλά κληρικός δυνατής πίστεως, μεγάλης αρετής και πολλών πνευματικών αγώνων. Παρέμενε στην Προσκομιδή όρθιος για πολλές ώρες, παρ’ όλο που είχαν ανοίξει οι φλέβες των ποδιών του και έτρεχαν. Πολλές φορές φαίνονταν τα αίματα, που έτρεχαν κάτω στο έδαφος από την ορθοστασία για την μνημόνευση των πολλών ονομάτων. Μέχρι τελευταίας στιγμής άνθρωπος θυσίας· και μάλιστα εκοιμήθη αμέσως μετά από Θεία Λειτουργία.
Όπως ήταν ολιγογράμματος, από κάποια παρανόηση τρόπον τινά, δεν τοποθετούσε κανονικά τις μερίδες στον Άγιο Δίσκο.
Όταν τοποθετούμε την μερίδα της Υπεραγίας Θεοτόκου πάνω στον Άγιο Δίσκο, λέμε: «Παρέστη ἡ Βασίλισσα ἐκ δεξιῶν Σου…» Ο γέροντας ιερεύς νόμιζε ότι, αφού λέγει «ἐκ δεξιῶν Σου…», πρέπει να τοποθετείται η μερίδα της Παναγίας δεξιά του Αμνού (όπως κοίταζε τον Άγιο Δίσκο)· δηλαδή τοποθετούσε ανάποδα τις μερίδες.
Κάποτε επισκέφθηκε την Ιερά Μονή ένας αρχιερεύς, για να χειροτονήσει έναν διάκονο.
Στους Αίνους μπαίνει ο αρχιερεύς στο Ιερό Βήμα, ντύνεται και εν συνεχεία πηγαίνει στην Προσκομιδή, η οποία έχει ήδη ετοιμασθεί μέχρι κάποιου ορισμένου σημείου, και από κει και ύστερα συνεχίζει ο αρχιερεύς πρώτος τις μνημονεύσεις, αυτός και μόνον αυτός.
Πρόσεξε, λοιπόν, ο αρχιερεύς εκείνος ότι τις μερίδες τις είχε τοποθετήσει ανάποδα ο ιερεύς.
-Δεν τις έβαλες καλά, πάτερ μου, τις μερίδες, του είπε.
Για έλα εδώ, πάτερ. Η Παναγία μπαίνει από δω και τα Τάγματα μπαίνουν από κει. Δεν σου είπε κανένας, δεν σε είδε κανένας πώς κάνεις την Προσκομιδή;
-Ναι, Σεβασμιώτατε, απάντησε ο γέροντας Ιερεύς. Κάθε μέρα, που λειτουργώ (διότι δεν υπήρξε ημέρα, που να μη λειτουργήσει), με βλέπει ο Άγγελος διάκονός μου, αλλά δεν μου είπε τίποτα. Συγγνώμη, που σαν αγράμματος που είμαι, έκανα τέτοιο λάθος· θα προσέχω από τώρα και στο εξής.
-Ποιος; ποιος είπες ότι σε υπηρετεί εδώ; Ρώτησε ο επίσκοπος. Δεν σε υπηρετεί μοναχός;
-Όχι, είπε ο ιερεύς, Άγγελος Κυρίου.
Βουβάθηκε ο επίσκοπος, τι να πει;! Έμεινε κατάπληκτος και βέβαια κατάλαβε ότι μπροστά του είχε έναν αγιασμένο κληρικό.
Το μεσημέρι, μετά την τράπεζα, ο επίσκοπος αποχαιρέτησε τον Ηγούμενο και τους υπολοίπους μοναχούς και αναχώρησε.
Την άλλη μέρα, νύχτα ακόμη, όταν πήγε όπως πάντα ο γέροντας Ιερεύς στο Άγιο Βήμα, για να κάνει την Προσκομιδή, κατέβηκε κι ο Άγγελος Κυρίου. Ενώ προσκομούσε, παρατήρησε ο Άγγελος πως ο ιερεύς έβαλε σωστά τις μερίδες.
-Ωραία, του είπε, πάτερ! Τώρα τα έβαλες σωστά!
-Ναι, εσύ ήξερες το λάθος μου, που έκανα τόσα χρόνια! Και γιατί δεν μου το έλεγες, γιατί δεν με διόρθωσες; Ρώτησε.
-Το έβλεπα, αλλά εγώ δεν έχω τέτοιο δικαίωμα. Δεν είμαι άξιος να διορθώσω ιερέα. Εγώ, συνέχισε ο Άγγελος, έχω εντολή από τον Θεό να διακονώ και να υπηρετώ τον ιερέα. Μόνο ο επίσκοπος έχει τέτοιο δικαίωμα!
• «Εἰς τιμήν καὶ μνήμην τῶν παμμεγίστων Ταξιαρχῶν Μιχαήλ και Γαβριήλ καὶ πασῶν τῶν ἐπουρανίων Δυνάμεων ἀσωμάτων».
Στα αριστερά του Αγ. Άρτου τοποθετεί την μερίδα των Αγ. Άρτου τοποθετεί την μερίδα των Αγ. Αγγέλων (τριγωνική). Γιατί οι ουράνιες δυνάμεις είναι αυτές που διακονούν πάντοτε στα σχέδια της Θ. Οικονομίας. Πριν από την σάρκωση του Λόγου οι άγγελοι γνώριζαν αμυδρά το μυστήριο του Χριστού: «Τὴν ἀπλήν μονοειδή τοῦ Θεοῦ Σοφία ἐγίγνωσκον» (Γρηγ. Νύσσης). Μετά την σάρκωση του Λόγου «ὁ Θεός ἐφανερώθη ἐν σαρκί και ἀγγέλοις ὤφθη». Μέσα στις διηγήσεις της Αγ. Γραφής βλέπουμε καθαρά την διακονία των Αγ. Αγγέλων, των «πνευμάτων τῶν λειτουργικῶν» που αποστέλλονται εις υπηρεσία στην γη. Ο Αρχ. Γαβριήλ στον Ζαχαρία για τον Βαπτιστήν. Ο ίδιος στον Ευαγγελισμό της Παρθένου. Άγγελος στους ποιμένες της Βηθλεέμ. Άγγελοι στην νέα Βηθλεέμ στην πρόθεση κάθε Ορθοδ. Εκκλησίας. Και την ώρα της Αγ. Αναφοράς. «Ἄγγελοι παρεστήκασι τῷ ἱερεῖ καὶ οὐρανίων Δυνάμεων ἅπαν τάγμα Βοῷ καὶ ὁ περί θυσιαστήριον πληροῦται τόπος εἰς τιμήν τοῦ κειμένου». Δεσπότα Χριστού.
• Με τον ανάλογο τρόπο εξάγει και τις κατηγορίες των αγίων που κοσμούν το στερέωμα το φωτεινό της εκκλησίας.. Είναι λοιπόν σαν να κάνουμε μία «απογραφή αγίων» και η παρουσία τους φανερώνει τον αδιαίρετο δεσμό που έχει η υπερκόσμια και ιερή ένωση με τον Χριστό. Η Θ. Λειτουργία είναι ένα μυστήριο στο οποίο βιώνεται «η κοινωνία με τους αγίους». Η εκκλησία είναι «άρθοισμα αγίων» και χαίρεται η εκκλησία καθώς συναντάται με τα πιστά της μέλη που ανήκουν στον ουρανό και πρεσβεύουν για τους «επί γης». Νιώθουμε και εμείς χαρά γιατί έχουμε τέτοιους προστάτες και διδασκάλους, βοηθούς κα πατέρας, αδελφούς και μαζί με αυτούς ευχαριστούμε για τις κοινές δωρεές τον Δωρεοδότη Χριστό. Μια ποίμνη με έναν ποιμένα.
• «Μερίδα Επισκόπου – χειροτονήσαντος (πρβλ. οικουμενικές ιδέες)
• «Μερίδες: των πιστευσάντων το ευσεβές άθροισμα».
Η μερίδα που βγάζει ο Λειτουργός για ένα ζώντα αδελφό τοποθετείται «ἐγγύς τοῦ Ἀγ. Ἄρτου». Μέσα στο Άγ. Ποτήριο ενώνεται με την χάρη του Θεού διά του Αγ. Αίματος και η χάρη αυτή φτάνει στην ψυχή αοράτως αυτού που μνημονεύθηκε. Να γιατί μνημονεύουμε ονόματα και αιτούμε από τον Θεό εκπλήρωση αιτημάτων. Από πόσες περιστάσεις, ποικίλες συμφορές βίου, θλίψεις, δοκιμασίες μας λυτρώνει και προστατεύει η Θ. Λειτουργία.
Αλλά αυτήν την ευλογία και τον αγιασμό δεν τον στερούνται ούτε οι κεκοιμημένοι αδελφοί μας. Διότι ο Χριστός μεταδίδει τον εαυτό τον εαυτό του κατά τον τρόπο που Αυτός γνωρίζει… Ας ακούσουμε πως ακριβώς το λέει αυτό ο ιερός Καβάσιλας: «διά τῶν εὐχῶν τῶν ἱερέων οἱ ψυχές τῶν κεκοιμημένων λαμβάνουν ἄφεσιν ἁμαρτιῶν… καὶ ἤ τοὺς σβύνεται κάθε χρέος ἤ τουλάχιστον ἀφαιρούνται λίγες ὀφειλές καὶ ἔτσι γίνονται πιο ἕτοιμοι νὰ μετάσχουν τῆς κοινωνίας τοῦ Σωτῆρος».
Στο βίο του Αγ. Μακαρίου του Αιγ. αναφέρεται ότι όταν ο Άγιος συνάντησε ένα κρανίο ειδωλολάτρου ιερέως άκουσε φωνή που του είπε «ὅποια ὥρα σπλαχνισθεῖς αὐτοῦς που εἶναι στὴν κόλαση καὶ προσευχηθεῖς γι’ αὐτούς παρηγοροῦνται λίγο».
Στο Άγιον Όρος και σε πολλές εκκλησίες αλλά ιδιαιτέρως στα μοναστήρια την ώρα που ο ιερεύς μνημονεύει ονόματα ζώντων και κεκοιμημένων χτυπάει ένα καμπανάκι. Σημάδι ότι και οι εκτός του ιερού θα πρέπει να θυμηθούν του οικείους τους προς κοινή ψυχική ωφέλεια. Όταν όλα αυτά ολοκληρωθούν ο ιερεύς μνημονεύει και την αναξιότητά του ευχόμενος ο Θεός να τον αξιώνει πάντοτε να λειτουργεί τον Λόγο της αληθείας και να διευρύνει τα δώρα του ουρανού στους πιστούς που ο Θεός στέλνει μπροστά του.
«Θυμίαμα σοι προσφέρομεν, Χριστέ ὁ Θεός ἡμῶν, εἰς ὀσμήν εὐωδίας πνευματικῆς, ὅ προσδεξάμενος εἰς το ὑπερουράνιον σου θυσιαστήριον, ἀντικατάπεμψον ἡμῖν τὴν χάριν τοῦ Παναγίου σου Πνεύματος».
Ο Προφήτης Μαλαχίας μιλώντας εξ’ ονόματος του Κυρίου Παντοκράτωρ θα πει σε μία προφητεία του: «Ἀπό ἀνατολῶν ἡλίου ἕως δυσμῶν τὸ ὄνομά μου δεδόξασται ἐν τοῖς ἔθνεσι καὶ ἐν παντί τόπῳ θυμίαμα προσάγεται τῷ ὀνόματί μου και θυσία καθαρά». Άραγε πότε πραγματοποιήθηκε αυτή η θυσία ρωτά ο Άγιος Χρυσόστομος; Μετά την παρουσία του Χριστού. Η Θεία Ευχαριστία που προσφέρεται με την χάριν του Αγ. Πνεύματος και όχι με καπνούς και αναθυμιάσεις και θυσίες ζώων (ιουδαϊκή θυσία). Ο ευώδης καπνός που προσφέρεται συμβολίζει την κάθοδο του Αγίου Πνεύματος και γι’ αυτό ο λειτουργός θυμιάζει την Αγία Προσκομιδή, για να δείξει ότι όσα γίνονται τελούνται με την χάριν του Αγ. Πνεύματος. Και δραττόμενος της ευκαιρίας ο Ι. Χρυσόστομος θα προσεγγίσει με περισσό βάθος την ενέργεια αυτή: «Όπως το θυμίαμα και από μόνο του είναι καλό και ευωδιάζει, τότε όμως προς πάντων δείχνει την ευωδία του, όταν έλθει σε επαφή με την φωτιά, έτσι και η προσευχή. Είναι μεν καλή καθ’ ευατήν, γίνεται δε έτι καλύτερη και ευωδεί όταν τελείται με ψυχή φλογερή. Όταν η ψυχή γίνεται θυμιατήριον… άναψε πρώτα την διάνυαν σου με την προθυμία και τότε προσευχήσου». Στην αρχή της λειτουργίας του Αγ. Ιακώβου ο λειτουργός λέγει ανάλογα την «ευχή του θυμιάματος» και ικετεύει ως εξής τον Θεό: Δέσποτα Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ὦ Θεοῦ Λόγε, ὁ ἑκούσιως σεαυτόν Θυσίαν ἄμωμον ἐπί Σταυροῦ τῷ Θεῷ και Πατρί προσαγαγών, ὁ διφνής ἄνθραξ, ὁ τῇ λαβίδι τῶν τοῦ Προφητού χειλέων ἁψάμενος καὶ τὰς ἁμαρτίας αὐτοῦ ἀψελόμενος, ἅψαι καὶ ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν τῶν αἰσθήσεων και καθάρισον ἡμᾶς ἀπό πάσης κηλίδος και παράστησον ἡμᾶς ἁγνοῦς τῷ ἁγίῳ σου Θυσιαστηρίῳ τοῦ προσενεγκεῖν Σοι Θυσίαν αἰνέσεως καὶ πρόσδεξαι ἀφ’ ἡμῶν τῶν ἀχρείων δούλων Σου τὸ παρόν θυμίαμα εἰς ὀσμήν εὐωδίας∙ καὶ εὐωδίασον ἡμῶν τὸ δυσῶδες τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ σώματος∙ καὶ ἁγίασον ἡμᾶς τῇ ἁγιαστικῇ δυνάμει τοῦ Παναγίου Σου Πνεύματος.
Στην συνέχεια ο ιερεύς λαμβάνει τον αστερίσκο και τα καλύμματα και τα τοποθετεί καλύπτοντας τα προσφερόμενα δώρα λέγοντας και τις ανάλογες ευχές. «Ο Κύριος εβασίλευσεν, ευπρέπεια ενεδίσατο, ενεδίσατο ο Κύριος δύναμιν και περιεζώσατο». Ποια είναι η δύναμις που ντύθηκε ο βασιλεύς Χριστός; Είναι το πανάγιο Σώμα Του που εσαρκώθηκε: «Ένδυμα το Σώμα του Χριστού, ευπρέπεια η Σάρκα Του γιατί δεν είχε το αίσχος της αμαρτίας». Μ’ αυτήν έκανε το Άγ. Έργο Του. Έγινε η σάρκα Του «ιμάτιον», «περιβολή» και «ζώνη» που νίκησε το Διάβολο και άρπαξε αυτούς που είχε αλυσοδέσει. Έγινε όπως λέει ο Απ. Παύλος «η σάρξ του Σωτήρος δύναμις Θεού».
«Ἐκάλυψε οὐρανούς ἡ ἀρετή σου Χριστέ».
Ο ιερός Νικόλαος Καβάσιλας στέκεται και ερμηνεύει αυτή την φράση λέγοντας ότι «ἄνθρωποι γίνονται Θεοί και υἱοί Θεοῦ, ἡ φύση μας ἡ ἀνθρώπινη να τιμηθεί με τιμή Θεοῦ, ὁ πηλός να ἀνέβει σε τέτοιο σημείο δόξης, ὥστε να γίνει ἤδη ὁμότιμος με τὴν θεία φύση καὶ ὁμόθεος;…» Αυτή είναι η αρετή του Θεού που κάλυψε τους ουρανούς.
Βέβαια ο λειτουργός αμέσως μετά την προσκομιδή θα καλύψει τα τίμια Δώρα. Γιατί έτσι καλυπτόταν και η δύναμη του ενανθρωπήσαντος Θεού μέχρι τον καιρό των θαυμάτων και της μαρτυρίας από τον ουρανό (άγ. Βάπτισμα στον Ιορδάνη). Παρέμεινε ο Ιησούς έπειτα στην αφάνεια τριάντα ολόκληρους χρόνους. Και όταν έφθασε ο κατάλληλος καιρός κήρυξε, θαυματούργησε, θυσιάστηκε. «Ἐμοί τότε καιρός, ὅταν ὁ στοῦ σταυροῦ καιρός επιστῆ» (Ι. Χρυσοστομος).
«Ευλόγησον, Δέσποτα» - Περί ευλογίας (σχετικά με την κάλυψη των Τιμ. Δώρων).
Στην Γενέση αναφέρεται ότι ο Θεός ευλόγησε την κτίση, τον άνθρωπο και τον χρόνο. Ο άνθρωπος δέχθηκε την ευλογία του Θεού αλλά έπρεπε να ανταποδώσει την δωρεάν δοξολογώντας το άγιον όνομα Του. Η αμαρτία όχι μόνο δεν τον άφησε να δοξολογήσει τον Δημιουργό του αλλά μετέτρεψε την ευλογία του Θεού σε κατάρα: «Εὔα τῷ τῆς παρακοῆς νοσήματι τὴν κατάρα εἰσῳκίσατο» και ο Φιλάνθρωπος Πατέρας στέλνει στον άνθρωπο την ευλογία του Χριστού: «Συ δὲ Παρθένει Θεοτόκε, τῷ κόσμῳ τὴν εὐλογίαν ἐξήνθησας». Αυτήν την ευλογία, του Χριστού, τον Υιόν τον ευλογητόν» δεχόμαστε κατά την Θ. Λειτουργία. Γι’ αυτό και η συμβολή της Θεοτόκου σ’ αυτό το μυστήριο έγινε αφορμή δοξολογίας για εμάς: «Ἐν σοὶ τὸ τῆς Τριάδος μυστήριον ὑμνεῖται και δοξάζεται Ἄχραντε». (όρθρος 8ης Σεπτ.). Αλλά και ο λειτουργός γίνεται όργανον της τρισηλίου Θεότητος διακονόντας αυτό το μυστήριον. Θυμιάζει και ευλογεί 3 φορές. Και αφού ολοκληρωθεί η θυμίαση των Τιμ. Δώρων ο ιερεύς μετά συντετριμμένης καρδιάς διαβάζει την ευχή:
«Ὁ Θεός, ὁ Θεός ἡμῶν, ὁ τὸν οὐράνιον ἄρτον, τὴν τροφήν τοῦ παντός κόσμου, τὸν Κύριον ἡμῶν καὶ Θεόν Ἰησοῦν Χριστόν ἐξαποστείλας, σωτῆρα καὶ λυτρωτήν καὶ εὐεργέτην, εὐλογοῦντα καὶ ἁγιάζοντα ἡμᾶς∙ Αὐτὸς εὐλόγησον τὴν Πρόθεσιν ταύτην καὶ πρόσδεξαι αὐτήν εἰς τὸ ὑπερουράνιόν σου Θυσιαστήριον. Μνημόνευσον, ὡς ἀγαθός καὶ φιλάνθρωπος, τῶν προσενεγκόντων καὶ δι’ οὕς προσήγαγον∙ καὶ ἡμᾶς ἀκατακρίτους διαφύλαξου ἐν τῇ ἱερουργίᾳ τῶν Θείων σου μυστήριων. Ὅτι ἡγίασται καὶ δεδόξασται τὸ πάντιμον καὶ μεγαλοπρεπές ὄνομά σου τοῦ Πατρός καὶ τοῦ Ὑιοῦ καὶ τοῦ Ἁγ. Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεί καὶ τοὺς αἰώνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν».
Ο Ιησούς Χριστός είναι ο ουράνιος Άρτος, που δίνει ζωή και σωτηρία στους ανθρώπους. Ο Πατήρ συγκατατίθεται και κατεβαίνει ο Υιός να λυτρώσει τους ανθρώπους. Ο Χριστός θα πει στον Πιλάτο: «Οὐκ εἶχες ἐξουσίαν οὐδεμίαν κατ’ ἐμοῦ, εἰ μὴ σοι δεδομένον ἄνωθεν». Ερμηνεύοντας ο Άγ. Κύριλλος την έκφραση «δεδομένον ἄνωθεν» θα μας πει ότι αυτή αποδεικνύει ότι ο Πατέρας συγκατατίθεται στην σταυρική θυσία του Υιού αλλά και ότι ο Υιός αποδέχεται αυτήν εκουσίως.
Στην συνέχεια ο Ιερεύς λέγοντας ορισμένα τροπάρια (ανάλυση) κάνει την απόλυση και θυμιά ολόκληρον τον Ναόν.
Ο ιερεύς λοιπόν ετέλεσαι την ιεράν ακολουθίαν της προθέσεως και ολοκλήρωσε τα εισαγωγικά του μυστηρίου. Θυμιάζει λοιπόν τον ναό με ευλογία ουράνιο και ευωδία υλική. Συμβολική πράξη κατά την θυσίαν ο Άγ. Συμέων Θεσ/νικής θα μας πει: «Απλοῖ τὴν ἀπ’ οὐρανοῦ χάριν καὶ δωρεάν ευχηθεῖσαν τῶ κόσμῳ διά Ἰησοῦ Χριστοῦ καὶ εὐωδίαν τοῦ Πνεύματος καὶ πάλιν εἰς τὸν οὐρανόν δι’ αὐτοῦ ἀναχθεῖσαν». Και η συνήθεια αυτή η πολύ παλαιά γίνεται και σήμερα πραγματικότητα γι’ αυτό και θυμιάζουμε στην Δοξολογία λίγο πριν γίνει η εισαγωγή στην Θ. Λειτουργία. Αρχή και τέλος κάθε μυστηρίου ο Τριαδικός Θεός. Ο Χριστός διά του λειτουργού Του μας προσκαλεί στο σπίτι του και μας υποδέχεται στην Θ. Λειτουργία Του.
Καιρός του ποιῆσαι τῷ Κυρίῳ.
Ενώ ετοιμαζόμαστε να αρχίσουμε την Θ. Λειτουργία πλησιάζει ο καιρός του Χριστού. Είναι καιρός να παραχωρήσουμε την θέση μας στον Χριστό και να ιερουργήσει τα Θεία Μυστήρια. Η Θ. Λειτουργία είναι καιρός της αγάπης του Χριστού.
«Κατευθύναι Κύριος τὰ διαβήματά σου εἰς πᾶν ἔργον ἀγαθόν».
Αυτό λέγει ο ιερεύς στον διάκονο. Έργο αγαθό η Θ. Λειτουργία δια της οποίας ο Θεός εργάζεται την σωτηρία του Λαού του. Στην Θ. Λειτουργία ο Πατήρ συνεχίζει το έργο της δημιουργίας: ἀναδημιουργεῖ τὸν κόσμο καὶ τὸν ἄνθρωπο. Η Θ. Λειτουργία είναι ποίημα του Κυρίου, εορτή του Κυρίου. «ΚΑΙΡΟΣ ΤΟΥ ΠΟΙΗΣΑΙ Τῼ ΚΥΡΙῼ».
ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
«Εὐλογημένη ἡ Βασιλεία τοῦ Πατρός καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγ. Πνεύματος, νῦν καὶ ἀεί καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων».
Η Θεία Λειτουργία είναι το μυστήριο της παρουσίας του Χριστού. Επομένως είναι και η φανέρωση της ευλογημένης βασιλείας του Πατρός του Υιού και του Αγ. Πνεύματος διότι η παρουσία του Χριστού είναι η ίδια Βασιλεία του Θεού. «Τὶ ἐστίν ἡ Βασιλεία;» ερωτά ο Χριστός με το στόμα του Ιερού Χρυσοστόμου. Και απαντά ο Χριστός: «Ἡ παρουσία ἡ ἐμή!» Η παρουσία του Χριστού στην Θ. Λειτουργία μεταμορφώνει την γη σε ουρανό. Να πως θα το πει αυτό ο ίδιος Άγιος: «Την γη κάνει για σένα ουρανό τούτο το μυστήριο. Διότι ότι υπάρχει τιμιότερο στον ουρανό, αυτό θα σου το δείξω επάνω στη γη. Αυτόν τον ίδιο τον Δεσπότην όλων των Αγγέλων και Αρχαγγέλων σου δείχνω».
Δεν θα πρέπει όμως να παραλείψουμε ότι με την παραπάνω λειτουργική εκφώνηση μας αποκαλύπτεται το Δόγμα της τριαδικότητος του Θεού. Και οι εκφράσεις σχετικά με την Αγ. Τριάδα θα δούμε πως είναι συχνές μέσα στην Θ. Λειτουργία αλλά και σε κάθε εκκλησιαστική ακολουθία. Δέον λοιπόν να πούμε ολίγα για το ύψιστο αυτό δόγμα που απασχόλησε και οικουμενικούς Συνόδους ακόμα αλλά και Πνευματοφόροι Πατέρες έγραψαν απολογητικά και διαφωτιστικά συγγράμματα.
• Ένας Θεός σε τρεις υποστάσεις. Τρεις υποστάσεις προσκυνητές. Ένας Θεός διακρινόμενος σε τρία πρόσωπα. Και το κάθε πρόσωπο, Πατήρ, Υιός, Άγιο Πνεύμα, είναι όλος Θεός και όχι μέρος Θεότητος.
Ὅλος Θεός ὁ Πατήρ,
Ὅλος Θεός ὁ Υἰός,
Ὅλος Θεός τὸ Πνεύμα τὸ Ἅγιον.
Ἅναρχος ὁ Πατήρ,
Συνάναρχος ὁ Υἱός,
Συνάναρχον καὶ Συναΐδιον τὸ Παν. Πνεύμα.
Το δόγμα αυτό της Αγ. Τριάδος είναι «τὸ κεφάλαιον τῆς Πίστεως» κατά τον Άγ. Γρηγ. Θεολόγο. Κάθε Πρόσωπο έχει ένα διακριτικό γνώρισμα, το οποίο λέγεται «υποστατικόν ιδίωμα».
Όλα τα έργα του Θεού, τα έργα της δημιουργίας, της αναπλάσεως, τα έργα της σωτηρίας του ανθρώπου, ενεργούνται και από τα τρία Πρόσωπα. Ο πατήρ αποφασίζει, ο Υιός πραγματοποιεί, το Πνεύμα το Άγιον τελειοι τα πάντα. «Ὁ πατήρ δι’ Υἱοῦ ἐν Πνεύματι Ἀγίῳ ποιεῖ τὰ πάντα» (Μεγ. Αθανάσιος)
Ο Πατήρ Αγέννητος
Ο Υιός Γεννητός
Το Παν. Πνεύμα εκπορευτόν
Παράδειγμα συμβολικό αυτό που μας έδωσε ο Άγ. Σπυρίδων στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο. Μπροστά στον Άρειο κράτησε ένα κεραμίδι και αφού το έσφιξε γερά στην παλάμη του από πάνω έφυγε φωτιά, από κάτω νερό και στο χέρι του έμεινε χώμα.
Αλλά και στο τροπάριο της εορτής των Θεοφανείων θα πούμε καθαρά:
«Ἐν Ἰορδάνη Βαπτιζομένου Σου, Κύριε, ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις του γάρ Γεννήτορος ἡ φωνή προσεμαρτύρει Σοι, ἀγαπητόν Σε Υἱόν ὀνομάζουσι καὶ τὸ Πνεύμα ἐν εἴδει περιστερᾶς ἐβεβαίου τοῦ Λόγου τὸ ἀσφαλές…».
Ας αναφερθούμε τώρα και στην σταυροειδή κίνηση όπου κάνει με το Άγ. Ευαγγέλιο ο ιερεύς καθώς λέγει την εισαγωγική και θεμελιώδη ανωτέρω εκφώνηση. Η πρώτη πράξη της Θ. Λειτουργίας είναι ο Σταυρός. Και η Βασιλεία του Θεού στην οποία οδηγεί ο Σταυρός, πάνω στον οποίο κρέμεται ο Χριστός. Ο Σταυρός είναι η απόδειξη πως ο Χριστός είναι ο μόνος αληθινός Βασιλεύς. Ο Ληστής που σταυρώθηκε στα δεξιά Θεολογεί: «Μνήσθητί μου Κύριε ἐν τῇ Βασιλείᾳ Σου». Ο Χριστός είναι Βασιλεύς που ήρθε και έρχεται. Ήλθε διά του Σταυρού και έρχεται μετά του Σταυρού. Στην αποκάλυψη θα ακούσουμε το εξής: «τότε φανήσεται τὸ σημεῖον τοῦ Υἱοῦ τοῦ άνθρώπου». Πριν από τον βασιλέα θα προηγούνται οι στρατιές «τῶν Ἀγγέλων καὶ Ἀρχαγγέλων, τὸ σημείο ἐκεῖνο φέροντες ἐπί τῶν ὤμων καὶ τὴν βασιλικήν αὐτοῦ εἴσοδον ἀπαγγέλοντες ἡμῖν» (Ματθ. 24,30)
Η φράση όλη καταλήγει με το ΑΜΗΝ. Είναι μία ιουδαϊκή έκφραση. Την συναντάμε πολλές φορές στην Παλαιά και Καινή Διαθήκη. Όταν βρίσκεται στην αρχή του λόγου και μάλιστα δύο φορές σημαίνει ότι αυτά που θα ακούσουμε είναι αληθινά. Όταν όμως βρίσκεται στο τέλος του λόγου μπορεί να είναι βεβαιωτικό και συχνότερα ευχετικό. Λέμε δηλαδή «είθε να γίνει», « γένοιτο». Ευχόμαστε λοιπόν αυτό που ακούσαμε να γίνει πραγματικότητα. Παλαιότερα λεγόταν απ’ όλους μέσα στην εκκλησία και έδινε εντύπωση δυνατής βοής.
ΕΙΡΗΝΙΚΑ
Φτάσαμε λοιπόν στο σημείο εκείνο όπου ο ιερεύς θα εκφωνήσει τα λεγόμενα «ειρηνικά», τις εκφωνήσεις δηλαδή που υποδηλώνουν πως μόνο με ειρήνη ψυχής μπορούμε να παρακαλέσουμε τον Κύριό μας.
«Ἐν εἰρήνη τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν – Κύριε ἐλέησον»
Με αυτή την φράση αρχίζει η «ΜΕΓΑΛΗ ΣΥΝΑΠΤΗ» και όσα λέγονται αφορούν την ζωή του όλου ανθρώπου αλλά ιδιαιτέρως ομιλεί για την ειρήνη. Ο Αββάς Ισαάκ θα μας πει χαρακτηριστικά: «Ἐκτός γαλήνης τῶν λογισμῶν, ὁ νοῦς ἐν ἀποκρύφοις μυστηρίοις οὐ κινηθήσεται… Ὅσον γαληνιᾷ ἡ καρδία… τοσοῦτον δύναται ὁ νοῦς δέξασθαι… τὴν τὼν θείων πραγμάτων κατάληψιν καὶ κατάπληξιν». Συγχρόνως ο Άγ. Μάξιμος θα προσθέσει: «ὁ ἄνθρωπος εἶναι εἰκόνα τοῦ Θεοῦ γι’ αὐτό καὶ ἡ ἀνθρώπινη φύση δημιουργήθηκε ἄμαχος, εἰρηνική, ἀστασίαστος, προς τε Θεόν καὶ ἑαυτήν δι’ ἀγάπης ἐσφιγμένη». Όμως η αμαρτία έφερε στον άνθρωπο καις τον κόσμο ταραχή. «Το κακό από την φύση του είναι διασπαστικό, ακατάστατο, πολύμορφο και διαιρετικό» (Μαξ. Ομολ.). Αυτή λοιπόν η ειρήνη που απουσιάζει μπορεί να κερδηθεί μόνο με μετάνοια «Εκ των απαύστων δακρύων, γράφει ο Άγ. Ισαάκ δέχεται η ψυχή την ειρήνη των λογισμών. Εκ δε της ειρήνης των λογισμών, υψούται εις την καθαρότητα του νου. Δια δε της του νοός καθαρότητος, έρχεται ο άνθρωπος εις το βλέπειν τα μυστήρια του Θεού».
Προσέξτε τι κάνει ο Επίσκοπος κάθε φορά που έρχεται να λειτουργήσει ή να χοροστατήσει σε όρθρο-εσπερινό-Θ. Λειτουργίας. Ευλογεί στο κέντρο της εκκλησίας σταυροειδώς λέγοντας μέσα του «εἰρήνη πᾶσι». Όταν στην ψυχή επικρατεί μίσος και κακία δεν μπορούμε να εκκλησιαστούμε ούτε να προσφέρουμε «δώρα» στον ναό, ούτε προσφορά πολύ περισσότερο να μεταλάβουμε των Αχράντων Μυστηρίων. Αλλοίμονο στις καρδιές εκείνες που η αγάπη του Εσταυρωμένου Ιησού δεν τις μαλακώνει και δεν τις αλλάζει προς το καλό. Να τι αναφέρει το μαρτυρολόγιο της εκκλησίας μας.
«Υπήρχαν δύο χριστιανοί στα χρόνια των Διωγμών, οι οποίοι είχαν μια διαφορά μεταξύ τους. Είχαν διαπληκτισθεί, είχαν φιλονικήσει και δεν μιλούσαν ο ένας στον άλλον. Ο ένας λεγόταν Νικηφόρος και ο άλλος Σαπρίκιος. Ο Σαπρίκιος μάλιστα ήταν και ιερεύς.
Οι ειδωλολάτρες, λοιπόν, μετά από μία καταγγελία, πιάνουν τον Σαπρίκιο μαζί με άλλους χριστιανούς και τον κλείνουν στη φυλακή. Το μαθαίνει ο Νικηφόρος, τρέχει στη φυλακή, πέφτει γονατιστός έξω από τα σίδερα της φυλακής και λέει:
• Σαπρίκιε, συγχώρεσέ με. Αυτή την ώρα, που πλησιάζει το μαρτύριο, συγχώρεσέ με!
• Όχι, δεν σε συγχωρώ! απαντά ο Σαπρίκιος.
Επεμβαίνουν οι συναθλητές του στο μαρτύριο, και του λένει:
• Σαπρίκιε, συγχώρεσέ τον!
• Όχι∙ μου έκανε τόσο μεγάλο κακό, που δεν τον συγχωρώ!
Έρχεται η ώρα, μαζεύουν τους Μάρτυρες και τους πηγαίνουν σιδηροδέσμιους στον τόπο του μαρτυρίου. Από πίσω ο Νικηφόρος.
• Σαπρίκιε, συγχώρεσέ με!
• Δεν σε συγχωρώ! ήταν η απάντηση του Σαπρίκιου.
Τότε συνέβη κάτι φοβερό: Όταν έπεσαν τα πρώτα κεφάλια κάτω από τα σπαθιά των δημίων και ήρθε η σειρά του να ομολογήσει τον Χριστό για τελευταία φορά και να αποκεφαλιστεί, ο Σαπρίκιος χάνει το θάρρος του και αρνείται τον Χριστό!!! Τον εγκαταλείπει η Θεία Χάρις!!! Διότι μέσα στην καρδιά του δεν κυριάρχησε η αγάπη, η συγγνώμη, η συγχωρητικότητα.
Ο Νικηφόρος που βλέπει τον Σαπρίκιο να αρνείται τον Χριστό, τρέχει και παίρνει τη θέση του! Ομολογεί, μαρτυρεί, αποκεφαλίζεται. Και γίνεται Άγιος Μάρτυρας της εκκλησίας μας!».
Αν λοιπόν την θυσία του μάρτυρος δεν την δέχθηκε ο Θεός λόγω του μίσους και την απουσία της ειρήνης πόσο μάλλον πρέπει εμείς να προσέχουμε την δική μας εσωτερική κατάσταση; Αυτός που έχει αγάπη και ειρήνη ευλογείται από τον Θεό αντίθετα ο άλλος αποστρέφεται. Δυστυχώς μέσα στον ίδιο ναό άνθρωποι αλληλομισούνται και έχουν άσχημα συναισθήματα στην καρδιά τους και βεβαίως ακόμα και ιερείς. Η σκληρότητα και το άσπλαχνο της καρδιάς είναι θανάσιμο αμάρτημα. Με αυτά ο άνθρωπος γίνεται:
• Εχθρός του Θεού, διότι χωρίζεται απ’ αυτόν.
• Εχθρός του Εαυτού του, διότι χάνει την ειρήνη του.
• Εχθρός του πλησίον, διότι γεμίζει ταραχή και κακία.
Ὑπέρ τῆς ἄνωθεν εἰρήνης καὶς τῆς σωτηρίας τῶν ψυχῶν ἡμῶν.
Ο Χριστός στο Άγ. Ευαγγέλιο θα μας προτρέψει: «ζητείτε πρώτα την βασιλεία του Θεού». Να αξιωθούμε να γίνουμε μέτοχοι στην ουράνιο δόξα. Αυτό είναι η σωτηρία της ψυχής μας και έχει (πρέπει τουλάχιστον) την πρώτη θέση στην πνευματική μας πορεία. «Άνωθεν ειρήνη είναι ο Χριστός». Γι’ αυτό και ο πιστός Χριστιανός αγωνίζεται να ξεπεράσει τα εμπόδια που τον χωρίζουν από τον Βασιλέα της Ειρήνης: «Όταν ξυπνήσουμε από την μέθη των παθών και επαναστατήσουμε κατά της πονηρίας και της τυραννικής βασιλείας του Διαβόλου και αποτινάξουμε από επάνω μας τον τόσο πικρό ζυγό του… τότε θα δεχθούμε μέσα μας την ειρηνική παρουσία του ειρηνικού και πράου Βασιλεύς Χριστού» (Μαξ. Ομολ.).
Ὑπέρ τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου, εὐσταθείας τῶν ἁγίων τοῦ Θεοῦ ἐκκλησιῶν καὶ τῆς τῶν πάντων ἐνώσεως, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
Όλοι οι πιστοί είμαστε μία οικογένεια. Με τους οφθαλμούς της αγάπης αγκαλιάζουμε τους αδελφούς μας όσο και αν είμαστε μακριά. Παρακαλούμε γι’ αυτούς τον Κύριο «Τοιούτοι γαρ τῆς ἀγάπης οἱ ὀφθαλμοί∙ οὔχ ὁδῷ διακόπτονται, οὐ χρόνῳ μαραίνονται» (Ι.Χρυόστ.). Η αγάπη τρέχει στο σύμπαντα κόσμο, εκτείνεται στο σύμπαντα χρόνο.
Ζητούμε όμως να χαρούμε την ευστάθεια κα την ειρήνη των τοπικών εκκλησιών και την ένωση όλων αυτών με γνώμονα την αλήθεια. Μέσα στην ειρήνη του Θεού το σκάφος της Εκκλησίας πλέει σταθερά προς τον ακύμαντο λιμένα της Βασιλείας του Θεού. Γι’ αυτό και μυστικά ο ιερεύς σε κάποιο σημείο παρακαλεί: «Μνήσθητι, Κύριε, της ἁγίας σου καθολικῆς καὶ ἁποστολικής ἐκκλησίας, της ἀπό περάτων ἕως περάτων τῆς οἰκουμένης καὶ εἰρήνευσον αὐτήν… Παῦσον τὰ σχίσματα τῶν Ἐκκλησιῶν∙ σβέσον τα φρυάγματα τῶν ἐθνῶν∙ τὰς τῶν αἱρέσεων ἐπαναστάσεις ταχέως κατάλυσον, τῇ δυνάμει τοῦ Ἁγ. Πνεύματος. Πάντας ἡμᾶς πρόσδεξαι εἰς τὴν βασιλείαν Σου, υἱούς φωτός καὶ υἱούς ἡμέρας ἀναδείξας, τὴν σὴν εἰρήνην καὶ τὴν σὴν ἀγάπην χάρισαι ἡμῖν, Κύριε ὁ Θεός ἡμῶν∙ πάντα γάρ ἀπέδωκας ἡμῖν».
Την ενωτική δύναμη της ειρήνης υπογραμμίζει και ο Απ. Παύλος: «σπουδάσατε τηρεῖν τὴν ἐνότητα τοῦ Πνεύματος ἐν τῷ συνδέσμῳ τῆς εἰρήνης». Δεν είναι δυνατόν να έχουμε ενότητα πνεύματος μέσα στην έχθρα και στην διχόνοια. Τίποτα απ’ όσα ψυχραίνουν την αγάπη δεν είναι δυνατόν να συσφίξουν την ενότητα. Και όντως η ζωή μας μοιάζει με μια πορεία προς το σκοτάδι. Κύματα γύρω μας και πουθενά η παρουσία του ειρηνάρχου Χριστού. Λες και βρίσκει εφαρμογή ο Λόγος του Αγ. Γρηγορίου: «Ὁ πλους ἐν νυκτί, πυρσός οὐδαμοῦ, Χριστός καθεύδει». Σ’ αυτήν την κατάσταση φθάνουμε στην εκκλησία και αμέσως νιώθουμε γαλήνη. Γι’ αυτό και ζητάμε μ’ αυτήν την αίτηση την ειρήνη και την γαλήνη. «Ὁ ζητών εἰρήνην Χριστόν ἐκζητεῖ, ὅτι αὐτός ἐστίν εἰρήνη» (Μεγ. Βασίλειος).
Ὑπέρ τοῦ ἁγίου οἴκου τούτου καὶ τῶν μετά πίστεως, εὐλαβείας καὶ φόβου Θεοῦ εἰσιόντων ἐν αὐτῷ, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
Κάθε φορά που ερχόμαστε να εκκλησιαστούμε είναι σαν να μπαίνουμε στα ανάκτορα του ουρανού. Γεμάτος σιγή και μυσταγωγία ο ιερός ναός φιλοξενεί τα άρρητα μυστήρια του Θεού και παρέχει την ευλογία και την σωτηρία στους ανθρώπους. «Πάσα σάρξ βροτεία σιωπά» για να ακουστούν τα θεϊκά λόγια που μεταμορφώνουν τις ψυχές μας. Τα πάντα μέσα στον οίκο του Θεού καταυγάζονται από το Φως του Χριστού. «Φώς Χριστοῦ φαίνει πᾶσι», «Φώς ἱλαρόν ἁγίας δόξης», είναι η αύρα του παρακλήτου που δροσίζει και παρηγορεί, φωτίζει και καθοδηγεί. Ας δώσουμε τον λόγο στον Ι. Χρυσοστ.:
«Όπως ένα λιμάνι γαλήνιο και υπήνεμο προσφέρει στα αραγμένα πλοία σιγουριά και ασφάλεια, έτσι και ο οίκος του Θεού αυτούς που εισέρχονται τους αρπάζει από τα κοσμικά πράγματα, σαν μέσα από θύελλα και τους δίνει την δυνατότητα με πολλή γαλήνη και ασφάλεια να στέκονται και να ακούν τα λόγια του Θεού. Ο τόπος αυτός είναι θεμέλιο της αρετής και σχολείο της πνευματικής ζωής… Πάτησε το πόδι σου στα πρόθυρα μόνο του Ναού και αμέσως απελευθερώνεσαι από τις βιοτικές μέριμνες. Προχώρησε μέσα στον Ναό και μία πνευματική αύρα θα κυκλώσει την ψυχή σου. Φρικτή είναι η ησυχία αυτή και σε διδάσκει να ζεις πνευματικά. Σου αναπτερώνει το ηθικό και δεν σε αφήνει να θυμάσαι τα καθημερινά προβλήματα ∙ σε μεταφέρει από τη γη στον ουρανό. Και αν χωρίς να γίνεται εδώ στον Ναό λατρευτική σύναξη αποκομίζουμε τόσο κέρδος, όταν ερχόμαστε την ώρα που Προφήτες κράζουν από παντού, που Απόστολοι κηρύττουν, που ο Χριστός στέκει στο μέσο και ο Θεός αποδέχεται τα όσα γίνονται, που το Άγιο Πνεύμα χαρίζει την δική Του ευφροσύνη, με πόση ωφέλεια γεμάτοι δεν φεύγουν όσοι έρχονται εδώ! Και πόση ζημιά δεν έχουν όσοι απουσιάζουν!»
Όλα όσα ακούσατε είναι τα «δώρα» που λαμβάνει ο εκκλησιαζόμενος. Γιατί δεν είναι εδώ απλά ντουβάρια αλλά ο οίκος του Θεού. Με την τελετή των εγκαινίων ο Ναός γίνεται ουρανός. «Σήμερον τῆς ἀπροσίτου δόξης σου ἡ ἐπιφοίτησις, τὸν ἐπί γῆς παγέντα σοι Ναόν, οὐρανόν κατασκεύασεν».
Ένας ναός όμως Χριστοφόρος γίνεται και ο άνθρωπος. Ανάλογα με την ζωή που κάνουμε ή φιλοξενούμε ή διώχνουμε τον Χριστό. Με την Θ. Κοινωνία ο άνθρωπος γίνεται Ναός Χριστοφόρος και κάθε μέλος του σώματος είναι μέρος ναού του Χριστού. Ο Άγ. Μάξιμος μας λέγει: «τὸ σῶμα εἶναι ὁ Κύριως Ναός, ἡ ψυχή τὸ Ἁγ. Βήμα, ὁ νοῦς τὸ Θυσιαστήριον». Γι’ αυτό ο Χριστιανός έχει να κάνει ένα μεγάλο αγώνα. Να διαφυλάξει την ύπαρξή του όσο το δυνατόν καθαρή και αμόλυντη.
Ὑπέρ του Ἁρχιεπισκόπου ἡμῶν (…), τοῦ τιμίου πρεσβυτερίου, τῆς ἐν Χριστῷ διακονίας, παντός τοῦ κλήρου καὶ τοῦ λαοῦ, τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
Ως αίτημα παρουσιάζουμε στον Θεό την φύλαξη και προστασία του Επισκόπου, ο οποίος προΐσταται στην τοπική εκκλησία αλλά και του ιερατείου που τελεί τα μυστήρια. Ο Επίσκοπος κατά τους Αγίους Πατέρες είναι «τόπος καὶ τύπος Χριστοῦ». Ο ιερεύς τελεί τα πάντα εξ ονόματος του Επισκόπου. Η παρουσία του Επισκόπου στην Θ. Λειτουργία και η συγκατάθεσή του για την τέλεσή της είναι βεβαίωση γνησιότητος του Μυστηρίου. Ο Επίσκοπος κάνει βεβαίως ότι ο ιερεύς μυστηριακά αλλά θα πρέπει να προσθέσουμε κα την τελετή αγ. μύρου, εγκαινίων καθώς και την χειροτονία των διαφόρων βαθμών των κληρικών. Είναι αυτός που διαμοιράζει την μία και μοναδική ιεροσύνη του Χριστού που τελεί, αγιάζει και φωτίζει διά των μυστηρίων τις ψυχές των πιστών. Ο Αρχιερέας είναι απεσταλμένος του Θεού να βρει το «πεπλανημένο εις τα όρη» πρόβατον και αυτό χαρακτηριστικά δηλώνει το «ὠμοφόριον» που φορεί. Έτσι όταν τελεί την Θεία Λειτουργία έχει την θέση του Χριστού και οι πρεσβύτεροι των Αποστόλων. Γνωρίζοντας οι πιστοί το μεγαλείο της ιεροσύνης και ιερατικής διακονίας προσεύχονται μ’ αυτήν την αίτηση να τους ενισχύει ο Θεός ώστε να είναι άξιοι πάντοτε να λειτουργούν και να προσφέρουν στον αμπελώνα του Κυρίου.
(πρβλ. ο επίσκοπος που αμάρτησε)
Ὑπέρ τῆς πόλεως ταύτης, πάσης πόλεως, χώρας καὶ τῶν πίστει οἰκούντων ἐν αὐταῖς, του Κυρίου δεηθῶμεν.
Η αγάπη του Θεού είναι καθολική και οικουμενική: αγκαλιάζει όλους τους ανθρώπους, όλους τους τόπους, όλους τους χρόνους. Οι χριστιανοί οφείλουν να διαμοιράζουν αυτήν την αγάπη του Θεού προς όλους όσους χρειάζονται. Σε κάθε πόλη και χώρα. Πάντα να διαποτίζεται η ζωή όλων μας με την αγάπη του Ουρανού. Να πως το γράφει ο Άγ. Μάξιμος ο Ομολογητής: «πατρίδας οἰκοῦσιν ἰδίας, ἀλλ’ ὡς πάροικοι… ἐπί γης διατρίβουσιν, ἀλλ’ ἐν οὐρανῷ πολιτεύονται… ἀγαπώσι πάντας καὶ ὑπό πάντων διώκονται» και αλλού: «ότι είναι στο σώμα η ψυχή, αυτό είναι και στον κόσμο οι χριστιανοί. Η ψυχή είναι διεσπαρμένη σ’ όλα τα μέλη του σώματος και οι χριστιανοί σ’ όλες τις πόλεις του κόσμου…». Γι’ αυτό ο χριστιανός χαίρεται στην χαρά του κόσμου και συμπάσχει στον πόνο. Δεν παρατηρεί τα πάντα αδιάφορα. Αυτήν την πατρική αγάπη έδειξε ο Ι. Χρυσόστομος στην Αντιόχεια αλλά και σε άλλες πόλεις σε καιρό μεγάλης δοκιμασίας…
«Όταν στις αρχές του 387, με αφορμή μία μεγάλη φορολογία που επεβλήθη από τον αυτοκράτορα Θεοδόσιο, έξαλλα πλήθη Αντιοχέων έσπασαν τα αγάλματα του αυτοκράτορα, των παιδιών του και της συζύγου του, ο αυτοκράτορας στέρησε την πόλη από όλα τα προνόμιά της και απειλούσε να την γκρεμίσει από τα θεμέλια. Φόβος και τρόμος απλώθηκες παντού. Όσοι μπόρεσαν έφυγαν
μακριά. Οι άλλοι περίμεναν να ξεσπάσει το κακό. Τότε ο Επίσκοπος της πόλεως Φλαβιανός, γέρος στην ηλικία και άρρωστος, ξεκινά μέσα σε χειμώνα βαρύ για την Κωνσταντινούπολη, για να καταπραΰνει την οργή του αυτοκράτορα. Στην πόλη απομένει ο τότε πρεσβύτερος Ιωάννης, στον οποίο καταφεύγει ο λαός. «Η αγορά άδειασε και η εκκλησία γέμισε», λέγει ο Άγιος. Αυτά τα στριμωγμένα πλήθη παρηγορεί ο άγιος Πατέρας και τους διδάσκει το νόημα της συμφοράς.
Και όταν συγκροτήθηκε δικαστήριο από απεσταλμένους του αυτοκράτορα για να απολογηθούν οι ένοχοι, μοναχοί κλεισμένοι χρόνια μέσα στις καλύβες τους επάνω στα βουνά, «άφησαν τις σκηνές και τις σπηλιές τους και συνέρρευσαν από παντού σαν άγγελοι από τον ουρανό. Και μπορούσες να δεις τότε την πόλη να μοιάζει με ουρανό, διότι παντού έβλεπες εκείνους τους Αγίους, και μόνο με την εμφάνισή τους, να παρηγορούν τους πονεμένους».
Αλλά και άλλες φορές όταν συνέβη σεισμός μεγάλος στην Αντιόχεια, οι πιστοί με αγρυπνίες, προσευχές, νηστείες ζητούσαν το έλεος του Θεού. Και όταν ο Θεός απάντησε στο αίτημά τους ο ιερός πατήρ τους είπε: «Οι ψαλμωδίες σας έγιναν τα θεμέλια της πόλεώς μας. Από ψηλά η οργή και από χαμηλά η φωνή σας. Την οργή που έριχνε ο ουρανός την συγκράτησε η φωνή που ανέπεμπε από κάτω η γη… Ο Θεός έβγαλε την απόφαση και εμείς λύσαμε την οργή Του… Δεν ήταν λάθος να πει κανείς πως είστε κηδεμόνες και σωτήρες της πόλεως. Που είναι οι άρχοντες; που είναι οι μεγάλοι σωτήρες της πόλεως; Αληθινά εσείς είστε οι πύργοι της πόλεως και τα τείχος και η ασφάλεια της. Διότι εκείνοι με την αμαρτία τους έκαναν την πόλη σαθρή και ετοιμόρροπη και εσείς με την δική σας αρετή την στηρίξατε».
Έτσι αγάπησαν και αγαπούν οι άγιοι την πόλη τους και κάθε πόλη και χώρα. Και εμείς πάντοτε, αλλά ιδιαίτερα στην Θ. Λειτουργία, τους μιμούμαστε και ευχόμαστε για την πόλη και για την οικουμένη.
ΣΥΝΕΧΙΖΕΤΑΙ
