Ο γυναικείος μοναχισμός στην Ορθόδοξη Εκκλησία

Υπό Αλεξάνδρου- Ελευθερίου Ινεπολόγλου

Φοιτητού του τμήματος Θεολογίας του Α.Π.Θ.

 

 

Θέμα: «Ο γυναικείος μοναχισμός στην Ορθόδοξη Εκκλησία»

 

Στις 2 σημαντικότερες γυναίκες της ζωής μου: Την μητέρα μου Ασπασία και την αείμνηστη γιαγιά μου Ελένη

 

Περιεχόμενα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Α. Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ

Β. Ο ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ

1. Η Γυναίκα στην Ορθόδοξη Εκκλησία και ο Γυναικείος Μοναχισμός
2. Οι Πυλώνες της Οργάνωσης του Γυναικείου Μοναχισμού
3. Η Είσοδος των γυναικών Μοναχών και γυναικών Διακονισσών στο Άγιο Βήμα
4. Ο θεσμός των διακονισσών στην Ορθόδοξη Εκκλησία
5. Γυναίκες πρότυπα του Μοναχισμού

Α. Η Οσία Σοφία της Κλεισούρας

Β. Η Αγία Ειρήνη του Χρυσοβαλάντου

Γ. Η ηγουμένη του Ιερού Ησυχαστηρίου Αγιας Τριάδος Αίγινας, Ξένη Στρογγυλού, «η αόμματη» (1904-1923)

1. Γέροντες οι οποίοι στάθηκαν πυλώνες στην άνθηση και ανάπτυξη του Γυναικείου Μοναχισμού και τα Γυναικεία Μοναστήρια που ίδρυσαν

Α. Ο Όσιος Παχώμιος και η Ιερός Παρθενώνας των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης Χίου

• i. Ο Βίος του Οσίου
• ii. Η Ιστορία του Ιερού Παρθενώνος

Β. Ο Γέροντας Μητροφάνης και η Ιερα Μονή Παναγίας Ροβελίστης Άρτης

1. Μερικές συμβουλές προς τις αδελφές μοναχές από το ομώνυμο βιβλίο του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Θεοφάνους του εγκλείστου Βισένσκυ
2. Ενδεικτικη βιβλιογραφια

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Α. Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΤΟΥ

Μοναχός (και συνεκδοχικά και μοναχή) από εκκλησιαστική άποψη είναι εκείνος ο άνθρωπος, ο οποίος αποφασίζει να εγκαταλείψει τον κόσμο και να αναζητήσει την ησυχία, μέσω της οποίας θα επιδιώξει να επικοινωνήσει με τον Θεό και να πετύχει την εσωτερική του γαλήνη.[1] Σύμφωνα με το Βυζαντινό λεξικό Σουίδα «μοναχοί δε αυτοί κατονομάζονται, οις έργον προεκδημείν του σώματος και ζώντας τεθνάναι και σώφρον μανία τινί μεταφοιτάν προς κρείττονα».[2]

Β. Ο ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ

Στα άτομα τα οποία εκάροντο μοναχοί στο Βυζάντιο, εκτός από άνδρες, υπήρχαν φυσικά και γυναίκες. Η απόφαση μιας γυναίκας στο Βυζαντινό κράτος να εγκαταβιώσει σε κάποιο μοναστήρι αποτελούσε απόφαση την οποία μπορούσε να πάρει ελεύθερα χωρίς να έχει λόγο κάποιος τρίτος. Όμως, εδώ υπάρχει και μια αρνητική πλευρά. Για πολλές γυναίκες η στροφή στον μοναχισμό δεν αποτελούσε μια συνειδητή επιλογή, αλλά αντιθέτως επιβαλλόταν από πολιτικές ή οικονομικές σκοπιμότητες είτε για  να τις απομακρύνουν από το παλάτι και για να εξουδετερώσουν την επιρροή τους, είτε επειδή οι συγγενείς τους και πρωτίστως οι γονείς τους δεν μπορούσαν να προικίσουν τις κόρες τους, είτε στην αντίθετη περίπτωση για να οικειοποιηθούν την προίκα τους.

Σχετική πρόνοια για τις γυναίκες που ήθελαν να μονάσουν έλαβε ο Μέγας Βασίλειος, Επίσκοπος Καισάρειας της Καππαδοκίας, ο οποίος με τον 18ο κανόνα του αποφάνθηκε ότι όλες οι κοπέλες έπρεπε να γίνονται δεκτές στον μοναχισμό αφού είχαν συμπληρώσει το 16 ή το 17ο έτος της ζωής τους, και φυσικά ΜΟΝΟ αν πρόκειται για καθαρά δική τους επιλογή. Πολλές γυναίκες όμως αναγκάζοντας να γίνουν μοναχές επειδή τις ανάγκαζε η ηθική κοινωνία για την κατά την γνώμη της «ανάρμοστη» συμπεριφορά τους. Τα μοναστήρια εκτός πεδία πνευματική και ηθικής άσκησης, αλλά και καταφύγια, λειτουργούσαν και ως φυλακές για όσες γυναίκες καταπιέζονταν από κοινωνικές συμβάσεις ή ετίθονταν εκτός αυτών.

Στον μοναχισμό κατέφευγαν συχνά και εκείνες οι γυναίκες οι οποίες ήθελαν να αποφύγουν έναν γάμο, οι εγκαταλελειμμένες και οι χήρες που δεν είχαν παιδιά. Παράλληλα, σε μοναστήρια έπρεπε να εγκαταβιώσουν και οι γυναίκες όσων γίνονταν Επίσκοποι, μολονότι η πρακτική αυτή αντίκειτο πλήρως στον 25^ο κανόνα των Αγίων και Πανσέπτων Αποστόλων, ο οποίος όριζε ότι ο Επίσκοπος ή ο Πρεσβύτερος ή ο Ιεροδιάκονος να μην διώχνει την γυναίκα του με την πρόφαση της Ευλάβειας, και αν την διώξει να αφορίζεται και αν επιμένει στην απόφασή του να καθαιρείται.

Σημαντικό είναι να τονιστεί ότι στην περίπτωση που η επιλογή του μοναχικού βίου από τις γυναίκες, και ιδιαίτερα από τις υψηλά ιστάμενες, αποτελούσε προσωπική τους επιλογή, αυτές απολάμβαναν τον θαυμασμό του λαού της Βασιλεύουσας Κωνσταντινούπολης. Πάντως, δεν έλειπαν και οι περιπτώσεις οι οποίες γυναίκες που ανήκαν στο αριστοκρατικό περιβάλλον της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, κατέφευγαν στον μοναχισμό για λόγους οι οποίοι υπερέβαιναν την θέλησή τους. Άλλοι λόγοι που έκαναν μια γυναίκα να καταφύγει στον μοναχισμό, ήταν η ενδοοικογενειακή βία, το διαζύγιο, η προσφυγιά λόγω εχθρικών εισβολών, οι δύσκολες οικονομικές συνθήκες, οι διανοητικές ή ακόμη και σωματικές ασθένειες, η επιρροή σε αιρετικές κακοδοξίες, και, τέλος, στην περίπτωση των αυτοκρατορισσών, η απώλεια του θρόνου για τους αυτοκράτορες συζύγους, αν και κατά την πρωτοβυζαντινή περίοδο δεν υπήρξαν τέτοιες περιπτώσεις.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιπτώσεις εγκαταβίωσης κοριτσιών πολύ νεαρής ηλικίας σε ένα μοναστήρι, που είτε τις πήγαιναν οι γονείς τους εκεί ως εκπλήρωση τάματος για την τεκνογονία τους, καθώς αντιμετώπιζαν παλαιότερα το φάσμα της στειρότητας, ή ως ευχαριστήρια προσφορά για την θεραπεία της θυγατέρας τους από κάποια επικίνδυνη ασθένεια, είτε επειδή επρόκειτο για ορφανά κορίτσια. [3]

 

 

 

 

1. Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ Ο ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ

Η θέση της γυναίκας μέσα στην Ορθόδοξη Εκκλησία είναι ιδιαίτερα σημαντική. Αυτό το καταλαβαίνουμε πρώτα από όλα από το πρόσωπο της Παρθένου Μαρίας, της Υπεραγίας Θεοτόκου, της Παναγίας Μητέρας όλων μας, όπως συνηθίζουμε να την αποκαλούμε, καθώς και στα πρόσωπα πολλών Αγίων γυναικών, τόσο των πρώτων χρόνων, όσο και των νεότερων χρόνων. Όταν αναφερόμαστε στην Χριστιανή γυναίκα, οφείλουμε να μην ξεχνούμε ότι είναι βαπτισμένη στο όνομα της Αγίας Τριάδος και έτσι της δίνεται η δυνατότητα να συμμετάσχει στο μέγα μυστήριο της Εκκλησίας, αυτό της μετάληψης των αχράντων μυστηρίων.

Το στοιχείο της πνευματικής μητρότητας εκφράστηκε στον γυναικείο μοναχισμό με την υιοθέτηση του όρου «αμμάς», κάτι αντίστοιχο του αββάς, το οποίο αναφέρεται στους άνδρες.[4] Το ενδιαφέρον για τις μητέρες της ερήμου (αμμάδες), τις ασκήτριες και τις Οσίες γυναίκες, αρχίζει ήδη να εκδηλώνεται από τον 4^ο αιώνα. Όμως, τα κοινωνικά δεδομένα της εποχής εκείνης δεν επέτρεπαν την γυναικεία προβολή και την ενεργό της δράση έξω από το οικογενειακό περιβάλλον και γενικότερα έξω από το σπίτι.

Στην Αίγυπτο κατά τον 4^ο αιώνα, όπου μόλις είχε ανθίσει ο μοναχισμός, σε ότι έχει να κάνει με τα γυναικεία μοναστήρια, υπήρχαν στο σύνολο δώδεκα. Οι μοναχές Μελάνη, Σιλβανία και Αιθερία, επισκέπτονταν τακτικά τα μοναστήρια σε αυτήν την περιοχή. Ακόμη, πραγματοποιούσαν τακτικές περιοδείες σε διάφορα γυναικεία μοναστήρια και σε πολλούς ιερούς τόπους έως το όρος Σινά, όπου επεκτάθηκε ο μοναχισμός.[5]

Εκτός από την Αίγυπτο, ο μοναχισμός διαδόθηκε στην Παλαιστίνη, στην Συρία και στον Πόντο. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά τον 5^ο αιώνα, στην Οξύρυγχο, υπήρχαν συνολικά δώδεκα χιλιάδες μονάζουσες γυναίκες.[6]

2. ΟΙ ΠΥΛΩΝΕΣ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΟΥ ΓΥΝΑΚΕΙΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ

Ο καθηγητής κ. Θεόδωρος Γιάγκου, σημερινός κοσμήτορας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, σε άρθρο του στο περιοδικό «Θεολογία» με τίτλο «ο Γυναικείος Μοναχισμός στην Κανονική Παράδοση», αναφέρεται σε δύο πυλώνες της οργάνωσης του γυναικείου μοναχισμού.[7] Οι πυλώνες αυτοί έχουν ως εξής:

1. Ο πρώτος πυλώνας θεμελιώθηκε στους σχετικούς ιερούς κανόνες, οι οποίοι αναφέρονται ως προς την εμφάνιση και την ύπαρξη ταγμάτων των χήρων, των παρθένων και των διακονισσών. Η συγκεκριμένη τάξη του γυναικείου μοναχισμού, ήταν μέσα στον κόσμο, και ως αποστολή της είχε την διακονία του κατηχητικού σχολείου, αλλά και το λειτουργικού και του φιλανθρωπικού έργου, του οποίου κατά αρμοδιότητα προΐστατο ο οικείος Επίσκοπος. 
2. Ο δεύτερος πυλώνας του γυναικείου μοναχισμού, σύμφωνα με τον κ. Θεόδωρο Γιάγκου, στηρίχθηκε  στους λεγόμενους ασκητικούς κανόνες, τους οποίους νομοθέτησαν οι πατέρες του μοναχισμού (Παχώμιος, Μέγας Βασίλειος,  Κασσιανός, Βενέδικτος κ.α) και ίσχυαν και για τις γυναίκες οι οποίες αναχωρούσαν για την έρημο για να ζήσουν εκεί την ασκητική ζωή.

Αναλύοντας τα δύο παραπάνω σημεία, ο καθηγητής κ. Θεόδωρος Γιάγκου μας εξηγεί ότι στην πρώτη περίπτωση, η γυναίκα που αφιέρωνε την ζωή της στον Θεό, ήταν αρωγός στο έργο του οικείου Ποιμενάρχου, ενώ στην δεύτερη ήταν ασκήτρια, με μοναδικό στόχο να αρνηθεί τον κόσμο, ακόμα και την υποχρέωση και την ανάγκη για την διακονία της Εκκλησίας, με σκοπό, απαλλαγμένη από υποχρεώσεις, να συναντήσει τον νυμφίο Χριστό σε μια αγαπητική σχέση η οποία είναι πάνω από τα εγκόσμια. Το πρόσωπο αναφοράς στην πρώτη περίπτωση ήταν αποκλειστικά και μόνο ο Επίσκοπος, ενώ στη δεύτερη ήταν η γερόντισσα. Κλασσικές περιπτώσεις πνευματικών μητέρων αποτελούν η Μελάνη η πρεσβυτέρα και η Μακρίνα, η αδελφή του Μεγάλου Βασιλείου.

Σε ότι αφορά τις αφετηρίες του κανονικού νομοθέτη  για τα γυναικεία τάγματα των χηρών και των παρθένων αφ’ ενός και τις μοναχές αφετέρου, ήταν διαφορετικές, καθώς τα τάγματα των αφιερωμένων γυναικών στον κόσμο μετατρέπονται πλέον σε γυναικεία μοναστήρια. Ελάχιστες εξαιρέσεις υπήρχαν, μεταξύ αυτών και η περίπτωση που επαινεί ο Βαλσαμών: «…σήμερον δεν τέως εν τη Κωνσταντινουπόλει ούτε παρθένοι μετά λαϊκού σχήματος τω Θεώ ανατίθεται ούτε παρθένων εστί. Μόνον δε ο άγιος εκείνος μητροπολίτης Θηβών ο Καλοκτένης εποίησε παρθενώνα εις Θήβας και έταξε παρθένους επ’ αυτώ λαϊκάς. Διό και εστί το μνημόσυνον αυτού αιωνίζον και χάριν τούτου»[8].

Η σχεδόν πλήρης εξαφάνιση των συγκεκριμένων ταγμάτων και η αφομοίωσή τους από τον γυναικείο μοναχισμό οδήγησε πλέον και στην απόδοση η συσχέτιση των ιερών κανόνων που αναφέρονταν σε αυτά με τον γυναικείο μοναχισμό.

3. Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΜΟΝΑΧΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΔΙΑΚΟΝΙΣΣΩΝ ΕΝΤΟΣ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΒΗΜΑΤΟΣ

Κανόνας 44 της Συνόδου της Λαοδικείας: «Γυναῖκες μὴ εἰσερχέσθωσαν ἐν τῷ θυσιαστηρίῳ.»

Ο κανόνας 44 της εν Λαοδικεία Συνόδου απαγορεύει αυστηρά την είσοδο των γυναικών εντός του Αγίου Βήματος. Η ιερατική ιδιότητα της ηγουμένης, όπως και της διακόνισσας, και η σύνδεσή τους με το θυσιαστήριο ατονούν στον χρόνο.[9]

Στην 38^η ερώτηση του Μάρκου Αλεξανδρείας, στην Σύνοδο της Λαοδικείας, απαντά σχετικά ο Θεόδωρος Βαλσαμών: «Πάλαι ποτέ και τάγματα των διακονισσών τοις κανόσιν επεγινώσκετο και είχον και αυταί βαθμόν εν τω βήματι. Η δε των εμμήνων κάκωσις την υπηρεσίαν ταύτην εκ του θείου και αγίου βήματος εξέωσε». «Παρά δε τη αγιωτάτη Εκκλησία του θρόνου των Κωνσταντινουπολιτών διακόνισσαι προχειρίζονται, μίαν μεν μετουσίαν μή έχουσαι εν τω βήματι, εκκλησιάζουσαι δέ τά πολλά, καί την γυναικωνίτιν εκκλησιαστικώς διορθούμεναι». [10]

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Λουκάς Χρυσοβέργης (1156-1169), απαγορεύει ακόμα και στα πολύ μικρά κορίτσια να εισέρχονται εντός του ιερού βήματος στις Εκκλησίες, ακόμα και σε περίπτωση εξαιρετικής ανάγκης της διακονίας του λειτουργού ιερέως. «Το θήλυ, οποίας αν είη ηλικίας, της οικείας φύσεως εκστήναι ου δύναται. Επεί ουν καθόλου ταις γυναιξί τε των θείων αδύτων αποκέκλεισται, ουκ εισελεύσεταί τις τούτων εντός, κάν πάνυ είη ηλικία νεάζουσα. Ει γαρ τούτο δοίημεν, πολλά τα άτοπα έψεται. Των μεν γαρ εν γάμω κωλύεσθαι, υποπτευομένων διά τον γάμον αυτών, και ει τούτο που το τίμιον αυτού και το της κοίτης αμίαντον. Των δε εν αγνεία και σωφροσύνη διά το παρά ταύτας αμφίβολον».[11]

Οι εν λόγω κατηγορηματικές και απόλυτες θέσεις, προφανώς και δεν θα μπορούσαν να ισχύουν στις γυναικείες Ιερές Μονές, καθόσον προσέκρουαν στο κυρίαρχο πνευμα της αδιάλειπτης και εύτακτης λατρείας.[12]

Ο Βαλσαμών, σχολιάζοντας τον 69^ο κανόνα της Πενθέκτης εν Τρούλλω Συνόδου, ο οποίος απαγορεύει την είσοδο σε όλους τους λαϊκούς εντός του Αγίου βήματος, πλην του Βασιλιά, «ζωγραφίζει» την κατά την εποχή του αντιμαχία για την είσοδο λαϊκών στο Ιερό: «Σημειώσαι τον παρόντα κανόνα και κώλυε δι’ αυτού τους λαϊκούς εισερχομένους οπωσδήποτε εις το άγιον βήμα. Εγώ δε πολλά σπουδάσας κωλύσαι την εις το άγιον βήμα του ναού της υπεραγίας Δεσποίνης μου και Θεοτόκου της Οδηγητρίας {και εν τω του Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού της εν τη Χάλκη}  εισέλευσιν των λαϊκών ουκ ίσχυσα, λεγόντων αρχαίον είναι τούτο έθος και μη οφείλειν κωλυθήναι».[13] Ο Βαλσμαμών κατακρίνει ιδιαίτερα την είσοδο των γυναικών μέσα στο Ιερό. Κατά τον Βαλσαμών, η είσοδος των γυναικών μέσα στο Άγιο βήμα, είναι μια συνήθεια προερχόμενη από την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Λέγει χαρακτηριστικά ο Βαλσαμών: «Περί δε γε των Λατίνων μανθάνω ότι ου μόνον λαϊκοί άνδρες εις το άγιον βήμα εισέρχονται και κάθηνται, ισταμένων πολλάκις και των ιερουργούντων».[14] Οι μοναχοί και οι μοναχές όμως δεν υπάγονται στην συγκεκριμένη απαγόρευση. Γι’ αυτούς δεν υπάρχει το άβατο του ιερού βήματος, όπως συνάγεται από παλαιότερες απαγορεύσεις (οι οποίες ίσχυαν για τις διακόνισσες)[15] και νεότερες των κανονικών πηγών, οι οποίες τουλάχιστον από τον 11^ο αιώνα είναι πολύ πιο διακηρυκτικές.

Από μαρτυρίες οι οποίες σώζονται στις πηγές, συμπεραίνουμε ότι οι διακόνισσες, και μάλιστα πολύ περισσότερο οι μοναχές διακόνισσες, όχι μόνο εισέρχονταν στο Άγιο Βήμα, αλλά είχαν και μέσα σ’ αυτό ορισμένα διακοσμητικά καθήκοντα, άναβαν τις λυχνίες, για την ευπρέπεια του θυσιαστηρίου, μεριμνούσαν για την καθαριότητα των ιερών σκευών, και για την ευπρεπή και κόσμια εμφάνιση του ιερού βήματος. Όταν στην εκκλησία δεν υπήρχε ιεροδιάκονος, οι διακόνισσες διάβαζαν τις περικοπές από την βίβλο και θυμιάτιζαν (χωρίς την απαγγελία των σχετικών ευχών). Οι ηγουμένες-διακόνισσες, όταν έλειπαν οι εκκλησιαστικοί λειτουργοί προίσταντο στο ναό μερικής τελέσεως των μη καθαρώς μυστηριακών προσευχών και παρακλήσεων. Επίσης μετέδιδαν την Θεία Κοινωνία στις ασθενείς μοναχές, ενώ όλες οι διακόνισσες μετέδιδαν την Θεία Κοινωνία στις ασθενούσες γυναίκες ή και σε άρρενα παιδιά.[16]

4. Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑΚΟΝΙΣΣΩΝ

Πρόκειται για έναν θεσμό, ο οποίος άρχισε να εμφανίζεται κατά τον τέταρτο αιώνα, με την κατάπαυση των συστηματικών διωγμών κατά των Χριστιανών.[17] Οι ρόλοι των γυναικών διακονισσών σχετίζονταν με την κατήχηση των υποψηφίων χριστιανών γυναικών, την είσοδο αυτών στην μία Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία μέσω του Ιερού Μυστηρίου του Βαπτίσματος, την συμμετοχή τους  στην λατρευτική ζωή της Εκκλησίας, αλλά και την πνευματική τους οικοδόμηση. Τα διακονήματα αυτά επιτελούνταν μέσα στην κοινωνία, ενώ οι ίδιες οι διακόνισσες ως προς την πολιτεία του και πιθανώς προς την εξωτερική τους εμφάνιση ομοίαζαν κατά πολύ προς τις μοναχές. Για τον λόγο αυτό πολλές φορές μία διακόνισσα ταυτίζεται με μια μοναχή, ενώ μπορεί να συμβεί και το αντίστροφο, δηλαδή μια μοναχή να μοιάζει με μια διακόνισσα.

Στους νεότερους χρόνους σπάνια γίνεται αναφορά στον θεσμό των διακονισσών. Εξαίρεση αποτελούν εκείνες οι περιπτώσεις χειροτονίας διακονισσών στις αρχές του προηγούμενου αιώνα στη νήσο Αίγινα από τον Άγιο Νεκτάριο Μητροπολίτη Αιγίνης, αλλά και η χειροτονία μιας ηλικιωμένης μοναχής στο τέλος του ίδιου αιώνα στην Ιερά Μητρόπολη Δημητριάδος και Αλμυρού, επί ποιμαντορίας του Μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, του από Δημητριάδος, Χριστοδούλου Παρασκευαϊδη, ο οποίος χειροτόνησε μια ηλικιωμένη μοναχή.[18]

5. ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΡΟΤΥΠΑ ΤΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ

Α. Η ΟΣΙΑ ΣΟΦΙΑ ΤΗΣ ΚΛΕΙΣΟΥΡΑΣ

Καταγόμενη από τον Πόντο. Το 1914 οι Τούρκοι πήραν τον άντρα της στα τάγματα εργασίας, όπου και μάλλον απεβίωσε. Καθώς είχε αποβιώσει και το παιδί της, η νεαρά χήρα, κατέληξε στο βουνό, όπου έζησε ασκητικά και με μεγάλη νηστεία. Μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας, έφθασε στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στο μοναστήρι της Κλεισούρας στην πόλη της Καστοριάς, όπου και εγκαταβίωσε σαν μοναχή. Τα περισσότερα χρόνια τα πέρασε μόνη της στο μοναστήρι, δίχως να έχει άλλες μοναχές. Υπέμεινε πολλές φορές την βαρυχειμωνιά, με την θερμοκρασία να φθάνει ακόμα και στους -15 βαθμούς. Κυκλοφορούσε ξυπόλυτη, ενώ τα ρούχα της ήταν πάντοτε κουρελιασμένα και ανεπαρκή για τις συνθήκες της εποχής. Δεν δεχόταν τα καινούργια ρούχα όταν της τα έδιναν. Το φαγητό της ήταν πάντοτε λιτότατο.

Παρά το γεγονός ότι η Αγία ήταν αυστηρή με τον εαυτό της, ήταν πολύ γλυκιά και επιεικής με τους άλλους. Δεν κρατούσε δραχμή από τα χρήματα που της έδιναν, αλλά τα έκρυβε προκειμένου να τα δώσει σε αυτούς που τα έχουν ανάγκη. Τα τότε κοριτσάκια, μετέπειτα γερόντισσες της Ιεράς Μονής Γενεθλίου της Υπεραγίας Θεοτόκου Κλεισούρας, αγαπούσαν την συντροφιά της Οσίας Γερόντισσας. Η γερόντισσα νουθετούσε τις άγαμες κοπέλες που τύγχανε να παραστατήσουν, φρόντιζε να παντρευτούν και να τις προικίζει. Ήταν πάντοτε δίπλα σε όσους την είχαν ανάγκη και ζητούσαν την βοήθειά της.

Η Αγία Σοφία της Κλεισούρας χαρακτηρίστηκε ως «διά Χριστόν σαλή». Κάποιες φορές η Αγία έκανε αλλοπρόσαλλα πράγματα, με σκοπό να μην αποκτήσει φήμη ανάμεσα στους ανθρώπους. Έτσι, πολλοί την παρεξηγούσαν και την αποκαλούσαν «παλάλα», παλαβή. Όσο ζούσε, ήταν γνωστή μόνο στην περιοχή της Κλεισούρας και στην γειτονική περιοχή της Πτολεμαΐδας. Δεν είχε ενταχθεί ποτέ σε κανέναν από τους εκκλησιαστικούς κύκλους, οι οποίοι συνηθίζουν να προβάλουν τα ενάρετα μέλη τους.

Η Αγία Σοφία της Κλεισούρας εκοιμήθη εν Κυρίω στις 6 Μαίου 1974. Η ανακομιδή των λειψάνων της έγινε το 1982, τα οποία λείψανα ευωδίαζαν για μέρες Βασιλικό.[19]

Β. Η ΑΓΙΑ ΕΙΡΗΝΗ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΟΥ

Καταγόμενη από την Καππαδοκία. Εγκαταβίωσε στην Ιερά Μονή του Χρυσοβαλάντου στην Βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη. Η Ειρήνη δόθηκε με ζήλο στους ασκητικούς αγώνες και υπάκουγε σε όσα όριζε ο κανονισμός και οι ανάγκες του μοναστηριού, χωρίς γογγυσμούς. Αισθανόταν όλες τις αδελφές της μονής σαν αρχοντοπούλες και θεωρούσε τον εαυτό της ότι είναι υπηρέτρια όλων. Έτρωγε λίγο, εργαζόταν πολύ, αναπαυόταν ελάχιστα και προσευχόταν αδιάκοπα. Όταν έπρεπε να συμμετάσχει στις λατρευτικές συνάξεις, ήταν στο ναό πρώτη και όταν έπρεπε να κάνει τον κανόνα της, πάντοτε έκανε κάτι παραπάνω, μην τυχόν και μπερδευόταν στο μέτρημα και έκανε κάτι λειψό. Όσο η μοναχή Ειρήνη προόδευε στην ασκητική ζωή, τόσο ο διάβολος δυνάμωνε τον πόλεμο κατά της.

Το έτος 847, ο προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κωνσταντινούπολης, Οικουμενικός Πατριάρχης Φώτιος, την ενθρόνισε ηγουμένη της Μονής Χρυσοβαλάντου, κατόπιν επιθυμίας της μακαριστής ηγουμένης και ολόκληρης της αδελφότητος. Ως ηγουμένη της μονής, η Αγία Ειρήνη, προκειμένου να ανταπεξέλθει στο διαποίμανση της αδελφότητος, αύξησε την νηστεία, την αγρυπνία και την προσευχή. Ζήτησε και έλαβε από τον Κύριο το προορατικό χάρισμα, προκειμένου να βοηθήσει τον κόσμο που είχε την ανάγκη της.

Ενδεικτικά, θα αναφέρουμε δύο από τα πολλά θαύματα της Αγίας ηγουμένης, όσο ήταν εν ζωή και ηγουμένη της μονής του Χρυσοβαλάντου:

1. Όταν αυτοκράτορας της Κωνσταντινούπολης ήταν ο Βασίλειος Α’ Μακεδών (867-886), ένα από τα παιδιά του Βάρδα, ο οποίος ήταν και ανηψιός της Αγίας ηγουμένης του Χρυσοβαλάντου, υπηρετούσε ως αξιωματικός στον αυτοκρατορικό στρατό, κατηγορήθηκε ψευδώς ως επίβουλος του αυτοκράτορα. Έτσι ο αυτοκράτορας τον φυλάκισε. Οι συγγενείς του παρουσιάστηκαν ενώπιον της Αγίας, και την παρακάλεσαν να τους βοηθήσει με την προσευχή της. Η Αγία λοιπόν κλείστηκε στο κελί της και με την προσευχή της ζήτησε από τον Κύριο να βοηθήσει τον ανεψιό της.

Ο Κύριος έκανε το θαύμα του. Ένα βράδυ εμφανίστηκε η Αγία Ειρήνη στον ύπνο του αυτοκράτορα και του είπε με αυστηρό τρόπο: «Βασιλέα των Ρωμαίων Βασίλειε! Σήκω επάνω και γρήγορα να ελευθερώσεις τον στρατηγό αυτόν που άδικα φυλάκισες, με αιτία τις συκοφαντίες σε βάρος του. Αν δεν υπακούσεις, ο Χριστός θα σε θανατώσει και το κουφάρι σου θα το κατασπαράξουν τα άγρια θηρία»[20]. Τότε ο αυτοκράτορας απάντησε: «Ποια είσαι; Πως τολμάς τέτοιαν ώρα να μπαίνεις μέσα στο αυτοκρατορικό μου δωμάτιο;» «Είμαι η ηγουμένη της Μονής του Χρυσοβαλάντου».[21] Είπε η Αγία, και αφού τον σκούντησε τόσο που πόνεσε πολύ, άνοιξε τα μάτια του, και αφού είδε την μορφή της, η Αγία ηγουμένη άνοιξε την πόρτα του αυτοκρατορικού δωματίου και έφυγε.

Αμέσως ο αυτοκράτορας ρώτησε τους φρουρούς να τους ρωτήσει πως βρέθηκε τέτοιαν ώρα η καλόγρια μέσα στο παλάτι, οι οποίοι τον βεβαίωσαν πως όλες οι πόρτες του παλατιού ήταν κλειδωμένες. Τότε κάλεσε τον φυλακισμένο αξιωματικό να παρουσιαστεί μπροστά του, και, αφού  βεβαιώθηκε για την αθωότητά του και ότι πρόκειται για ανιψιό της ηγουμένης της μονής του Χρυσοβαλάντου, κατάλαβε ότι πρόκειται για θεϊκό σημάδι και τον άφησε ελεύθερο.

2. Ένα άλλο ιδιαίτερο θαύμα, είναι αυτό με τα μήλα της Αγίας Ειρήνης. Ο κάθε πιστός που θα κοιτάξει για πρώτη φορά την εικόνα της Αγίας Ειρήνης της Χρυσοβαλάντου, θα αναρωτηθεί σίγουρα τι συμβολίζουν τα μήλα της Αγίας Ειρήνης.

Η Αγία Ειρήνη είχε μεγάλη ευλάβεια στον συντοπίτη της, τον Άγιο Βασίλειο. Μια πρωτοχρονιά, γύρω στο 880, η αγία άκουσε μια φωνή που της έλεγε: «Σήμερα κάποιος ναυτικός θα σου φέρει οπωρικά. Να τον καλοδεχθείς και να φας αυτά τα φρούτα που θα σου δώσει, για να αγάλλεται η ψυχή σου». Αμέσως η αγία ηγουμένη πρόσταξε δύο μοναχές να βγουν στην κεντρική είσοδο και να υποδεχθούν τον ξένο που θα ερχόταν να επισκεφθεί την μονή και να τον οδηγήσουν στο καθολικό. Μόλις έφθασε ο ναύτης, είπε στην ηγουμένη: «Είμαι ναύτης από την Πάτμο. Όταν μπήκα στο πλοίο για την Πόλη, βλέπω κάποιον γέροντα να περπατά πάνω στα κύματα και να τρέχει για να προφτάσει το πλοίο, που είχε ήδη ξεκινήσει. Με τρόπο θαυμαστό μπήκε μέσα στο πλοίο, και έβγαλε τρία μήλα από τον κόρφο του τρία μήλα, και μου τα έδωσε με την προσταγή να τα δώσω στον Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης. Έπειτα, μου έδωσε άλλα τρία μήλα, για να τα δώσω στην Ειρήνη, την ηγουμένη της μονής του Χρυσοβαλάντου. Μου είπε ότι αυτά τα μήλα είναι από τον Παράδεισο και ο πανάγαθος Θεός επέτρεψε στον δούλο Του Ιωάννη τον Ευαγγελιστή και Θεολόγο να σας τα στείλει. Φάγε αυτά, που η καλή σου ψυχή επεθύμησε και είναι πάντα φρέσκα. Και ο μέν γέροντας έγινε άφαντος από το πλοίο, εγώ όμως ήρθα στην Πόλη. Πήγα πρώτα στον Πατριάρχη και του παρέδωσα τα τρία μήλα. Τώρα βρίσκομαι εδώ, για να σου προσφέρω αυτά τα τρία μήλα που σου ανήκουν». Πιθανολογείται ότι ο ναύτης θα ήταν ο φύλακας άγγελος της Αγίας Ειρήνης, ή ο άγγελος Κυρίου που αόρατα την υπηρετούσε, ή το πιθανότερο ο προστάτης του μοναστηριού, ο αρχάγγελος Γαβριήλ.

Το ένα μήλο, η Αγία το έκανε 40 μικρά κομμάτια και τα έτρωγε το καθένα κάθε μέρα , στην διάρκεια της μεγάλης Σαρακοστής της χρονιάς εκείνης, χωρίς να τρώει τίποτε άλλο, ούτε και να πίνει νερό. Καθημερινά η ιερά μονή των Ταξιαρχών του Χρυσοβαλάντου, που ξεπερνούσε όλα τα αρώματα η ευωδία αυτή γινόταν αισθητή σε όλη την αδελφότητα. Το δεύτερο μήλο, το έκοψε την Μεγάλη Πέμπτη σε τόσα κομμάτια, όσες ήταν οι μοναχές, στις οποίες και το έδωσε σαν αντίδωρο αφού κοινώνησαν. Η κάθε μοναχή αισθάνθηκε μόλις έφαγε το μήλο, στο βαθμό της πνευματικής κατάστασης, μέγεθος απερίγραπτης αγαλίασης, γεύσης και ευωδίας  του παραδείσου. Το τρίτο μήλο, η Αγία Ειρήνη το κράτησε για φυλαχτό και παρηγοριά μέχρι την κοίμησή της. Καθημερινά το οσφραινόταν, για να απολαμβάνει την ευωδία του παραδείσου και να παίρνει κουράγιο στον πνευματικό της αγώνα.[22]

Η Αγία Ειρήνη εκοιμήθη ειρηνικά στις 28 Ιουλίου του έτους 936. Σήμερα, πολύς κόσμος επισκέπτεται το ομώνυμο μοναστήρι της στην Λυκόβρυση Αττικής, αλλά και τα κατά τόπους προσκυνήματα που είναι αφιερωμένα στην χάρη της, προκειμένου να λάβουν την ευλογία της, αλλά και το μήλο της. Το μήλο της το λαμβάνουν κυρίως ζευγάρια, προκειμένου να βοηθηθούν από την Αγία για να αποκτήσουν παιδί.

Γ. Η ΗΓΟΥΜΕΝΗ ΞΕΝΗ ΣΤΡΟΓΓΥΛΟΥ, «Η ΑΟΜΜΑΤΗ»

Επρόκειτο για θεοσεβή και θεοφώτιστη γυναίκα και μοναχή, με πολλές γνώσεις και μεγάλη κοινωνική μόρφωση. Για την Μονή της ήταν υπόδειγμα τελειότητος, στολισμένη με ποικίλες αρετές και χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος, το οποίο ενοίκησε στην καθαρή ψυχή της και την έκανε τέλεια υποτακτική-θυγατέρα και μητέρα-Ηγουμένη.

Προσευχόταν για πολλές ώρες με τα χέρια υψωμένα στον ουρανό. Τότε το πρόσωπό της αλλοιωνόταν και λαμπρυνόταν, μαρτυρώντας την ανώτερη πνευματική της εργασία που την έφερνε σε άμεση επικοινωνία με τον Δημιουργό της. Πολλές φορές ο αρχέκακος την ώρα της προσευχής την ενοχλούσε με φωνές και αγγίγματα, όμως εκείνη τον περιφρονούσε. Απλά άλλαζε τόπο[23] και συνέχιζε την θεάρεστη εργασία της. Επίσης ήταν άκρως υποχωρητική και υπομονετική με την κάθε ψυχή της ιεράς μοναστικής  αδελφότητος.

Η συμπεριφορά της Οσιωτάτης ηγουμένης Ξένης Μοναχής, ήταν σε όλα συνεσταλμένη και ταπεινή. Κινούνταν χωρίς επίδειξη του αξιώματός της, ως μια απλή αδελφή της μονής. Δεν πρόβαλλε τον εαυτό της και το εγώ της, ούτε η τυφλότητά της την έκανε να κινείται με μειονεξία για να επιβάλλει την διοικητική της άποψη και θέση. Υποχωρούσε και απλά προσευχόταν. Όταν της έδιδαν για δώρο ένα καινούργιο ράσο, δεν ήθελε να το φοράει έτσι. Το ψαλίδιζε, πρόσθετε μπαλώματα και το φορούσε. Ταπεινή λοιπόν ήταν και όχι ανθρωπάρεσκη.

Η Οσία Μητέρα Ξένη είχε καθαρή εξομολόγηση, διάκριση, αδιάλειπτη προσευχή και θεάρεστη υπομονή.  Η ειρήνευση και η πρόοδος της αδελφότητος που διεποίμανε, ήταν το κυριότερο μέλημά της. Όταν δεν έφθαναν οι δυνάμεις της να θεραπεύσει ένα πρόβλημα, σιωπούσε και προσευχόταν με θέρμη. Συνιστούσε μάλιστα και στις μοναχές, αλλά και στις επισκέπτριες προσκυνήτριες της μονής να μην σταματούν την ευχή. Συμβούλευε σχετικά: «Παιδί μου, πρόσεχε… μην ξεχάσεις ποτέ το «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με την αμαρτωλή!» Αυτό παιδί μου είναι της ψυχής μας η ψυχή! Λέγε το συνεχώς. Αν ο χριστιανός δεν το λέει, εν βρίσκεται στον σωστό τον δρόμο».

Η αγιότητα της ζωής της γινόταν αντιληπτή όχι μόνο από την αδελφότητα, αλλά και από όσους επισκέπτονταν το Ησυχαστήριο. Μολονότι η Οσία ηγουμένη δεν μπορούσε να μορφωθεί σε κάποιο ειδικό σχολείο, λόγω των συνθηκών της εποχής της, ο Θεός της είχε δώσει έναν φωτισμένο νου με εξασκημένη καλά την μνήμη της, ευστροφία και φιλομάθεια. Γνώριζε από έξω αρκετά ιερά κείμενα και τα απήγγειλε στην Εκκλησία αργά και με συναίσθηση, ώστε να μεταδίδει τους ιερούς παλμούς της προσευχόμενης καρδίας της στο εκκλησίασμα.

Στην θέση της η γερόντισσα Ξένη παρέμεινε μέχρι και την οσιακή κοίμησή της στις 31 Οκτωβρίου του 1923.  Σήμερα τα ευωδιάζοντα λείψανα της βρίσκονται στο δωμάτιο του Αγίου Νεκταρίου και προσκυνούνται ως λείψανα Αγίας. Η αγιοκατάταξή της είναι ένα γεγονός το οποίο θα χαροποιήσει τόσο την Μονή Αγίας Τριάδος και Αγίου Νεκταρίου, όσο και όλο το πιστό πλήρωμα της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Προς τιμήν της ιερά ακολουθία συνέθεσε ο Μέγας Υμνογράφος της Αλεξανδρινής Εκκλησίας Χαραλάμπης Μπουσιάς.[24]

 

6. ΓΕΡΟΝΤΕΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ ΣΤΑΘΗΚΑΝ ΠΥΛΩΝΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΘΗΣΗ ΤΟΥ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΥ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΠΟΥ ΙΔΡΥΣΑΝ

       

Α. Ο ΟΣΙΟΣ ΠΑΧΩΜΙΟΣ ΚΑΙ Ο ΙΕΡΟΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

• i. Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ ΟΣΙΟΥ

Μία άγνωστη μορφή του Χιακού μοναχισμού για το ευρύ κοινό, είναι ο Όσιος Παχώμιος της Χίου. Διακεκριμένος ασκητής, ξεκίνησε με ελάχιστες δυνατότητες και ανήγειρε δύο μοναστήρια, -ένα ανδρικό και ένα γυναικείο- την Ιερά σκήτη των Αγίων Πατέρων στο Προβάτειο Όρος, αλλά και τον Ιερό Παρθενώνα Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στο Φραγκοβούνι, για τον οποίο και θα μιλήσουμε στην συνέχεια, αφού παραθέσουμε κάποια στοιχεία για τον Βίο του Οσίου. 

Γεννήθηκε στο χωριό Ελάτα της Χίου και το κοσμικό του όνομα ήταν Παναγιώτης. Όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας του την εποχή εκείνη έμαθε ελάχιστα γράμματα, καθώς έπρεπε να βοηθήσει την οικογένειά του στις αγροτικές εργασίες.  Όμως, όπως κάθε νέος, αισθανόταν να στενεύει ο ορίζοντας της ζωής για μια καλύτερη τύχη. Για τον λόγο αυτόν έφυγε για την Κωνσταντινούπολη στα δεκαεφτά του χρόνια και εργάστηκε στα «Λεμονάδικα». Αν και του  δόθηκε η ευκαιρία να κάνει ένα καινούργιο ξεκίνημα για την ζωή του, ως νέος άνθρωπος δυστυχώς δεν είχε την φρόνηση να αποφύγει τις διάφορες παγίδες της ζωής. Μπλέχτηκε με άσχημες παρέες και αναθεώρησε την ζωή του. Απομακρύνθηκε από τις Χριστιανικές αρχές με τις οποίες είχε μεγαλώσει και ανέπτυξε έναν ζωηρό χαρακτήρα, ατίθασο, ευέξαπτο και εριστικό.

Κάποτε ο νεαρός Παναγιώτης παρενέβει στον διαπληκτισμό μεταξύ ενός Τούρκου και του υπηρέτη του εξαδέλφου του. Πάνω στον καβγά ο Τούρκος ζήτησε την παρέμβαση της Τουρκικής Αστυνομίας. Έγινε φασαρία και ο νεαρός Παναγιώτης, ενώ βρισκόταν σε άμυνα τραυμάτισε έναν αστυνομικό, ενώ σκότωσε έναν άλλον. Η Τουρκική Δικαιοσύνη τον καταδίκασε σε θάνατο. Οι συγγενείς του φονευθέντος στο Ικόνιο δέχθηκαν την απόφαση, ωστόσο το Τουρκικό Δικαστήριο επέμεινε στην αρχική του απόφαση.

Με την προσευχή του ο νεαρός Παναγιώτης, κατάφερε να γλυτώσει την ποινή του θανάτου, καθώς η Παναγία τον προόριζε για την σωτηρία των ψυχών. Η σωτηρία του ήρθε ως εξής, με την παρέμβαση της αγγλικής πρεσβείας: ο Σαλίχ Πασάς της Βάρνας  σκότωσε μια Χριστιανή κοπέλα που αρνήθηκε να τον παντρευτεί. Άλλος ένας Τούρκος σκότωσε έναν Χιώτη καπετάνιο στα «Λεμονάδικα». Η αγγλική πρεσβεία στην Κωνσταντινούπολη δήλωσε ότι σε περίπτωση προχωρήσει η εκτέλεση του Παναγιώτη, τότε θα φονεύονταν και οι εγκληματίες πασάδες, κι έτσι ο Παναγιώτης γλύτωσε τον θάνατο και φυλακίστηκε.

Στην φυλακή δεν πέρασε εύκολα, καθώς ο φρουρός τον ξυλοκοπούσε. Η προσευχή του στην Κυρία Θεοτόκο ήταν ολόθερμη, όπως ολόθερμη ήταν και η υπόσχεσή του για μεταμέλεια και επιστροφή στην πνευματική  ζωή.  Όταν κάποτε κατάφερε να εξασφαλίσει κρυφά δύο στολές τεχνικών, μία γι’ αυτόν και μία για τον συγκρατούμενό του, κατάφερε να αποδράσει από τις τουρκικές φυλακές. Μετά από πολλές περιπέτειες, βρέθηκε στο Ισραήλ, όπου αφού προσκύνησε στην Αγία Πόλη της Ιερουσαλήμ, βρέθηκε στην Μονή του Αγίου Σάββα. Εκεί έγινε δεκτός ως δόκιμος μοναχός, όπου το 1862 πήρε το μοναχικό σχήμα και έλαβε το όνομα «Παχώμιος». Εκεί έμεινε για 6 χρόνια, και μετά μετέβη στην Χίο, όπου και ίδρυσε την ανδρώα Ιερά Σκήτη των Αγίων Πατέρων στο Προβάτειο Όρος, αλλά και τον γυναικείο Παρθενώνα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

Όλη η ζωή του Αγίου Παχωμίου ήταν μια αυστηρή άσκηση. Προσευχή, μελέτη, κανόνας, γονοκλυσίες, ακολουθίες, σιωπή, ολιγοφαγία, αλουσία, χαμαικοιτία, τέλεια ακτημοσύνη. Το δε έργο του έγινε με πλήρη υπακοή στην προισταμένη αρχή του, δηλαδή την Ιερά Μητρόπολη Χίου, Ψαρών και Οινουσσών, αλλά και του Οικουμενικού Θρόνου της Κωνσταντινούπολης.  Η παρουσία του στα πνευματικά πράγματα της Χίου ήταν καταλυτική, ενώ είχε αξιόλογη προσφορά και στα χριστιανικά γράμματα, γράμματα, παρά το γεγονός ότι ήταν κάτοχος της στοιχειώδους και μόνο εκπαιδεύσεως. Κοιμήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 1905, ημέρα κατά την οποία η Αγία μας Εκκλησία εορτάζει το υπερφυές θαύμα της Αγίας Οσιοπαρθενομάρτυρος Παρασκευής, μέσω του οποίου θαύματος η Αγίας γλύτωσε το νησί της Χίου από καταποντισμό. Ετάφη στην Ιερά Σκήτη των Αγίων Πατέρων Χίου.[25]

• ii. Ο ΙΕΡΟΣ ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΝΗΣ ΧΙΟΥ.

Οι συνθήκες που επικρατούσαν εκείνην την εποχή συνέβαλαν στο να μεριμνήσει ο Όσιος Παχώμιος  για την ανέγερση  γυναικείου μοναστηριού στο νησί της Χίου. Ο ίδιος ο όσιος καθηγούμενος της Ιεράς Σκήτης των Αγίων Πατέρων, προκειμένου να πραγματοποιήσει το έργο του, διάλεξε την υψηλή τοποθεσία στο ακρωτήριο της Αγίας Ελένης στο Φραγκοβούνι. Παλαιότερα υπήρχε εκεί ο ερειπωμένος ναός του Αγίου Κωνσταντίνου. Το έτος 1898 ο Όσιος Γέροντας αγόρασε την περιοχή αυτή του ναού και ό,τι ανήκε σε αυτόν σε μεγάλη έκταση. Με κόπους τόσο των μοναχών της Ιεράς Σκήτεως τον Αγίων Πατέρων, όσο και του Οσίου Καθηγουμένου αυτής, άρχιζε να χτίζει το μοναστήρι με σκοπό να στεγάσει μια ομάδα νεαρών φιλομονάχων κοριτσιών που καθοδηγούνταν πνευματικά από αυτόν.

Εκείνο τον καιρό η Χίος βρισκόταν υπό Τουρκική Κατοχή. Καθώς το έργο ανέγερσης  του μοναστηριού προχωρούσε, οι Τουρκικές αρχές προσπαθούσαν να εμποδίσουν την ολοκλήρωσή της, ισχυριζόμενοι πως ο Γέροντας Παχώμιος φτιάχνει κάστρο για να τους πολεμήσει. Στον Παρθενώνα ο Όσιος Παχώμιος όρισε να κυριαρχεί το κοινοβιακό σύστημα. Στην διαθήκη του όρισε τις σχέσεις της Ιεράς Σκήτης των Αγίων Πατέρων, του Ιερού Παρθενώνος των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης και των αδελφών που εγκαταβιώνουν σε αυτά τα δύο μοναστήρια. Έτσι λοιπόν ο ιερός Παρθενών λειτουργεί υπό την άμεση εποπτεία και επιστασία της Ιεράς Σκήτης.

Ο Δικαίος της Ιεράς Σκήτης των Αγίων Πατέρων επισκέπτεται τον Ιερό Παρθενώνα, διακονεί, εξομολογεί και λειτουργεί κατά την πανήγυρη στις 21 Μαίου και όταν κάνει κουρά μεγαλόσχημης μοναχής. Έχει την πνευματική επιστασία του μοναστηριού καθώς επίσης και την επιμέλεια των εξωτερικών εργασιών της Μονής. Τόσο η Ιερά Σκήτη των Αγίων Πατέρων, όσο και ο Ιερός Παρθενώνας των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, διοικούνται σύμφωνα με τα όσα γράφει ο Όσιος Πατέρας στην διαθήκη του. Επειδή ο Όσιος αρρώστησε σοβαρά , πριν την κοίμησή του ανέθεσε στον διάδοχό του στην ηγουμενία της Ιεράς Σκήτεως των Αγίων Πατέρων, τον Ιερομόναχο Ανδρόνικο, να αποπερατώσει τον Ιερό Παρθενώνα Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Με σημειώματα και επιστολές ο Γέροντας προσπάθησε να βοηθήσει την πρώτη ηγουμένη του Ιερού Παρθενώνος, την γερόντισσα Θεοφανώ, στην άσκηση των καθηκόντων της, αλλά και στην συμβολή του πνευματικού καταρτισμού των αδελφών. Πολλές τέτοιες επιστολές, σώζονται και φυλάσσονται σήμερα στο αρχείο του Παρθενώνα. Τέλος, ο Όσιος Γέροντας φρόντισε ώστε οι μοναχές να μάθουν την τέχνη της Αγιογραφίας, με σκοπό να προσπορίζονται τις ανάγκες του Παρθενώνα.[26]

Σήμερα ο Ιερός Παρθενώνας των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, αποτελεί ένα κόσμημα για το νησί της Χίου. Στον βοτσαλωτό περίβολο της Μονής, δεσπόζει το Καθολικό της. Είναι κτισμένος σε  σταυροειδή βυζαντινό ρυθμό, διακοσμημένο με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Τα εβδομήντα διώροφα κελιά της μονής, μαρτυρούν τον άλλοτε μεγάλο αριθμό της αδελφότητος. Οι σημερινές λίγες πλέον μοναχές της αδελφότητος, συνεχίζουν να επιδίδονται στην αγιογραφία, την υφαντουργία, ενώ υπάρχει και εργαστήριο καλλιτεχνικών κεντημάτων και ιεροραφείας.

Το μοναστήρι ακολουθεί το Αγιορείτικο ημερολόγιο. Ο κανονισμός του είναι ιδιαίτερα αυστηρός και απαγορεύει αυστηρά την είσοδο στους άνδρες. [27]

Β. Ο ΓΕΡΟΝΤΑΣ ΜΗΤΡΟΦΑΝΗΣ ΚΑΙ Η ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΡΟΒΕΛΙΣΤΗΣ ΑΡΤΗΣ

Ο Γέροντας Μητροφάνης ο Πνευματικός, γεννήθηκε στην Αμφιλοχία Βάλτου Αιτωλοακαρνανίας στις 15 Μαΐου 1918. Το κοσμικό του όνομα ήταν Κωνσταντίνος. Υπηρέτησε στο πεζικό ως απλός στρατιώτης στο διάστημα 1938-1939, ενώ έλαβε μέρος στον πόλεμο στο διάστημα 1940-1941, αλλά και στην Εθνοφυλακή στο διάστημα 1945-1946. Παντού έδειξε ανδρείο φρόνημα και αυταπάρνηση και διακρίθηκε για την σεμνότητα του ήθους του, ήθος το οποίο μαρτυρούσε Χριστό.

Μετά την εκπλήρωση των υποχρεώσεών του απέναντι στην Πατρίδα, επέστρεψε στην Αιτωλοακαρνανία, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή να υλοποιήσει την ιερή επιθυμία που είχε μέσα του και να εγκαταβιώσει σε κάποιο μοναστήρι. Μετά από πολύ προσευχή στην Παναγία, στις 4 Απριλίου 1951, με την ευχή των γονέων του και την ευλογία του πνευματικού του πατέρα, έφυγε οριστικά από το σπίτι του για να μονάσει. Αρχικά επισκέφθηκε την Άρτα, προκειμένου να συναντηθεί και να λάβει την ευλογία του Μητροπολίτου Άρτης Σεραφείμ Τίκα. Με την ευχή του Σεβασμιωτάτου κ.κ. Σεραφείμ, εγκαταστάθηκε στην Ιερά Μονή Μελάτων, στην συνοδεία του Γέροντος και Ηγουμένου Γερασίμου Κεφαλά.

Δύο μήνες έπειτα από την Ρασοφορία του, ο μοναχός Μητροφάνης στάλθηκε ως οικονόμος στην Ιερά Μονή Παναγίας Ροβελίστης Άρτης.  Η μονή αυτή αρχικά ήταν ανδρική, ωστόσο στην συνέχεια μετατράπηκε σε γυναικεία, με την μέριμνα του Γέροντα. Η εικόνα αυτής της Μονής όταν πρωτοπήγε εκεί ο Γέροντας, ήταν πολύ άσχημη.[28] Μικρόσχημος μοναχός έγινε την Πέμπτη της Διακαινησίμου του έτους 1952 στην Ιερά Μονή Μελάτων. Τότε έλαβε και το όνομα Μητροφάνης. Ως μοναχός δυνάμωσε τους πνευματικούς του ορίζοντες, πάντοτε με την καθοδήγηση του πνευματικού του πατρός, του Γέροντα Γερασίμου. Ο τότε νεαρός Μητροφάνης μοναχός, ανέλαβε υπεύθυνος της Μονής με σκοπό την συντήρηση και την επάνδρωσή της από μοναχούς.

Η αγγελική βιοτή του νεαρού μοναχού, όπως και η εν γένει δραστηριότητά του στις Μονές Μελάτων και Ροβελίστης, δεν ξέφυγε από την προσοχή του Μητροπολίτη Άρτης Σεραφείμ, ο οποίος δεν έπαψε να τον πιέζει για να δεχτεί την ιεροσύνη. Παρ΄ όλες τις αντιρρήσεις του, τελικά ο νεαρός Μητροφάνης υπέκυψε στην επιμονή του Μητροπολίτη και έλαβε στις 29 Μαΐου 1953 τον πρώτο βαθμό της Ιεροσύνης. Στις 15 Ιουλίου του ιδίου  έτους, χειροτονήθηκε πρεσβύτερος.

Με μέριμνα του γέροντα, η Ιερά Μονή Παναγίας Ροβελίστης μετατράπηκε από ανδρική σε γυναικεία. Πρώτη Ηγουμένη της Μονής, ορίστηκε η μοναχή Ανδριανή, κατά σάρκα αδελφή του γέροντα Μητροφάνη, η οποία μέχρι τότε εγκαταβίωνε στην Ιερά Μονή Αγίου Αποστόλου Ανδρέου Κεφαλληνίας. Μέχρι το 1965 η Μονή αριθμούσε στο σύνολό της έξι μοναχές. Ο Γέροντας τοποθετήθηκε από την Μητρόπολη Άρτης Εφημέριος και πνευματικός του μοναστηριού.

Ως Πνευματικό ο Γέροντας ήταν ακριβοδίκαιος, εξομολογούσε πλήθος πιστών, ενώ  πέραν από την Μονή της Παναγίας, εξομολογούσε και στις γυναικείες Μονές Κάτω Παναγιάς Άρτης και Αγίας Μονής Ναυπλίου.

Τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο ο γέροντας βοηθούσε, μοιράζοντας ακόμη και άφθονα τα αγαθά της Μονής, σε εκείνους οι οποίοι είχαν δυστυχήσει από την δίνη  του πολέμου. Σπούδασε έξι παιδιά, τα οποία μέχρι και σήμερα, ευεργετούν το Μοναστήρι και συμπαραστέκονται σε κάθε δυσκολία που αντιμετωπίζει το Μοναστήρι. Σπούδασε επίσης και μια δασκάλα, που τώρα με κάθε τρόπο ανταποδίδει στην Μονή κάθε καλό όταν της ζητηθεί.

Η συμπεριφορά του Γέροντα απέναντι στις υπόλοιπες μοναχές του Κοινοβίου ήταν αγγελική. Ήταν ηθικότατος και διακριτικά απομακρυσμένος από τους χώρους των μοναζουσών. Μάλιστα, ποτέ δεν έμπαινε ούτε στο κελί της ίδιας του της κατά σάρκα αδελφής. Ο αυστηρότερος κανόνας που έδωσε σε καλόγρια ήταν σαράντα ημέρες αποχή από την Θεία Κοινωνία.  Όταν έβλεπε τις μοναχές μετά από κάποια απουσία του από την μονή, «διάβαζε» της ψυχή της κάθε μιας και λ.χ. της έλεγε: «Σε έχω εξομολογημένη, αλλά έλα λίγο και από το πετραχήλι». Όταν οι κάποια τον ρωτούσε αν μπορεί να κοινωνήσει απαντούσε: «όπως θέλεις», εννοώντας πως η αδελφή ήταν ανέντιμη να προσέλθει στο Άγιο Ποτήριο και να λάβει το σώμα και το αίμα του Κυρίου. Ανάλογα με την κατάσταση της κάθε αδελφής, έδινε μεγάλη μερίδα στην Θεία Κοινωνία. Το ίδιο έκανε και κατά την διάρκεια της διανομής του αντιδώρου.

Με την χάρη του Θεού ο Γέροντας αποκάλυπτε κρυφούς λογισμούς και πράξεις που γίνονταν και μακριά.  Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα κάποιας μοναχής, η οποία όταν ήταν ακόμη κοσμικιά, ενημέρωνε τηλεφωνικά τον γέροντα για ότι συνέβαινε στην ζωή της. Ο Γέροντας της είχε ορίσει πρόγραμμα, διακονία κ.τ.λ., ενώ της είχε βάλει κανόνα να είναι στο σπίτι της πριν από την δύση του ηλίου. Μια μέρα άργησε στα κατηχητικά προετοιμάζοντας το θέμα της Κυριακής και, καθώς επέστρεφε στο σπίτι της, μια ομάδα στρατιωτών την ακολούθησε και την ενοχλούσε. Εκείνη φοβισμένη και με δάκρυα στα μάτια, προσευχήθηκε στην Παναγία και ζήτησε την βοήθειά της με την ευχή του Γέροντά της. Με αγωνία έφθασε σώα στο σπίτι της και άκουσε το τηλέφωνό της να χτυπάει: ήταν ο γέροντας, -ο οποίος όπως λέγεται δεν είχε το τηλέφωνό της(!)- και της είπε με αγάπη: «Ευχαρίστησε παιδί μου την Παναγιά μας!».

Ο π. Μητροφάνης κοιμήθηκε ειρηνικά και οσιακά ύστερα από ασθένεια λίγων ημερών στις 21 Οκτωβρίου 1996, αφήνοντας ως παρακαταθήκη το μεγάλο του πνευματικό και φιλανθρωπικό έργο.[29]

7. ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΜΟΝΑΧΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟΦΙΛΕΣΤΑΤΟ ΕΠΙΣΚΟΠΟ ΘΕΟΦΑΝΗ ΤΟΝ ΕΓΚΛΕΙΣΤΟ ΒΙΣΕΝΣΚΥ ΑΠΟ ΤΟ ΟΜΩΝΥΜΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ

Ο Μακαριστός Επίσκοπος Θεοφάνης ο Έγκλειστος Βισένσκυ, έγραψε ένα βιβλίο αφιερωμένο στις Μοναχές, με κάποιες συμβουλές προς αυτές. Εκείνο το οποίο παρατηρούμε είναι ότι ελάχιστα πράγματα έχουν γραφτεί για τον γυναικείο μοναχισμό. Εάν εξαιρέσουμε ορισμένα κείμενα, όπως αυτά του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου, του Μεθοδίου του Ολύμπου, της Οσίας Συγκλητικής κ.λ.π., τα υπόλοιπα γραφόμενα για τον μοναχισμό αναφέρονται καθαρά στον ανδρικό μοναχισμό.

Ο Μακαριστός Επίσκοπος Θεοφάνης ο Έγκλειστος, επισκέφθηκε πολλά μοναστήρια της περιοχής Ταμπώφ και Βλαδιμίρ στα ανατολικά της Μόσχας. Προσπάθησε εκεί να εμψυχώσει και να ενισχύσει τις μοναχές στον δύσκολο αγώνα τους με θερμά κηρύγματα. Παρατηρούμε στους λόγους του μια πρωτοτυπία και μια δύναμη, ενδείξεις ότι το Άγιο Πνεύμα καθοδηγούσε τον νου και την γλώσσα για την χάρη των μοναζουσών.[30]

Το έτος 1979, και με δεδομένο του γεγονότος ότι πολλοί αδελφοί της Ιεράς Μονής Παρακλήτου Ωρωπού Αττικής ήταν πνευματικοί σε διάφορα γυναικεία μοναστήρια, η ως άνω μονή επιμελήθηκε την μετάφραση και την έκδοση του βιβλίου του Επισκόπου Θεοφάνους του Έγκλειστου Βισένσκυ «Προς τις αδελφές Μοναχές».

Ενδεικτικά, θα αναφέρουμε τις εξής συμβουλές από το ομώνυμο βιβλίο του Θεοφιλεστάτου:

1. «Τα Καρφιά για την Αυτοσταύρωση»

Ο σταυρωμένος με κανέναν τρόπο δεν μπορεί να κατέβει από τον σταυρό, εάν δεν του βγάλουν τα καρφιά με τα οποία είναι καρφωμένος. Καλεί τις Μοναχές να μην βγάλουν από την καρδιά τους εκείνες τις διαθέσεις, με τις οποίες σαν με καρφιά μπορούν να μείνουν καρφωμένες στο μοναστήρι και την μοναχική ζωή. Πιο συγκεκριμένα, ο Θεοφιλέστατος καλεί τις μοναχές να προσέξουν τα εξής σημεία:

Α. «Διατηρείστε άσβεστη την ευλογημένη φλόγα του ζήλου που είχατε, όταν ήλθατε στην μονή»[31]

Ο Επίσκοπος Θεοφάνης καλεί τις μοναχές να θυμηθούν τις προσδοκίες που ανέβλυζαν την καρδιά τους, τι σχέδια κάνανε για να ευαρεστήσουν στον Θεό, σε τι ασκήσεις τις ωθούσε η αυταπάρνησή τους. Με τον τρόπο αυτόν οι μοναχές θα ξαναθερμάνουν τον ζήλο τους μόλις αρχίζει να ψυχραίνεται. Η αδελφή που διατηρεί ακμαίο τον αρχικό της ζήλο είναι πρώτη σε όλα: πρώτη στην ακολουθία, πρώτη στην υπακοή, πρώτη στην πιστή τήρηση του μοναχικού τυπικού. Όταν όμως χαλαρώνει ο αρχικός ζήλος, τότε όλα πάνε άσχημα, όλα γίνονται δύσκολα, όλα ατονούν. 

Β. «Αφήστε τον κόσμο και όλα τα κοσμικά έξω από την μάνδρα της μονής».[32]

Η καρδιά  της κάθε μοναχής δεν πρέπει να δεσμευτεί από κάτι κοσμικό, είτε άψυχο είτε έμψυχο, όσο ασήμαντο και να φαίνεται. Ακόμη, δεν πρέπει να ταράσσεται ο νους και η καρδιά τους με διαμάχες για θέματα ιεραρχικής τάξεως και προνομίων μέσα στο μοναστήρι.

Γ. «Παραμένετε καρτερικά στον αγώνα της υπακοής»[33]

Με αμοιβαία αγάπη και ειρήνη, καλύπτοντας η μία μοναχή τις αδυναμίες της άλλης, αφοσιωμένες στον μοναχικό κανόνα, όλες οι αδελφές θα πρέπει να μελετούν τις νουθεσίες των αγίων ασκητών αγίων της Ορθοδόξου Εκκλησίας μας και τις συμβουλές του Πνευματικούς τους Πατρός και της σεβαστής Καθηγουμένης της Μονής. Χωρίς κανέναν γογγυσμό ή αντίδραση, οι μοναχές οφείλουν να αναλαμβάνουν οποιοδήποτε διακόνημα ή έκτακτη ανάγκη τους ανατεθεί. Οι αδελφές της κάθε μονής οφείλουν από την στιγμή που θα μπουν να εγκαταβιώσουν σε κάποιο μοναστήρι να αποβάλλουν από πάνω τους τα «ίδιον θέλημα».

Δ. «Το βασικότερο είναι να πείσετε τον νου και την καρδία σας ότι είσθε πλέον νεκρές για όλα τα επίγεια»[34]

Οι μοναχές δεν πρέπει να ενδιαφέρονται για τα επίγεια, σύμφωνα με τον Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Θεοφάνη τον Έγκλειστο, οι μοναχές από την στιγμή που θα λάβουν το μοναχικό σχήμα, το μόνο που θα πρέπει να τις απασχολεί είναι η αθάνατη ψυχή τους και ο Τριαδικός Θεός.

Τα τέσσερα καρφιά για όσες θέλουν να αυτοσταυρωθούν είναι: ακοίμητος ζήλος για την σωτηρία, απομάκρυνση κάθε κοσμικού φρονήματος μέσα από τον χώρο του μοναστηριού, άρνηση του «ιδίου θελήματος» και νέκρωσις των πάντων προκειμένου να ζουν μόνο με τον Θεό!

2. Οι μοναχές να έχουν πρότυπο στην μοναχικής τους ζωή την ζωή  της Αγίας Μεγαλομάρτυρος Αικατερίνης. Σύμφωνα με τον Θεοφιλέστατο, αποτελεί ένα πολύ πλούσιο εντρύφημα για τις ευλαβέστατες αδελφές μοναχές, καθώς ο βίος της σε γενικές γραμμές εκφράζει πλήρως την μοναχική ζωή.[35] 

Πριν όμως από την αφιέρωσή της Αγίας στην μοναχική ζωή,  προηγήθηκε η επιθυμία και η αναζήτηση του καλύτερου νυμφίου, η οποία την οδήγησε προς τον Κύριο. Μετά τον πνευματικό γάμο εισήλθε στο στάδιο του μαρτυρίου και στεφανώθηκε με τον αμάραντο στέφανο. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η ζωή της. Οι ίδιες γραμμές υπάρχουν και στις σημερινές μοναχές, υπό την προϋπόθεση όμως ότι ζουν στην μοναχική τους κλήση όπως τους αρμόζει.

Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα προς τις μοναχές τον Βίο της Αγίας Αικατερίνης, ο μακαριστός κ.κ. Θεοφάνης θέλει να στρέψει την προσοχή όλων των μοναζουσών σε αυτό που προηγήθηκε πριν από την είσοδό τους στην Μονή, και σε αυτό που ακολούθησε μετά την είσοδό τους. Αυτό που σκοπεύει να κάνει ο Θεοφιλέστατος, είναι να αναζωπυρώσει την πρώτη φλόγα των γυναικών μοναχών και να τις συμβουλεύσει: «όσο ζήλο είχατε στην αρχή, τόσο να έχετε μέχρι τέλους».

Όταν μέσα στην καρδιά μιας μοναχής αναμοχλεύονται ιερά  εξάπτεται ο ζήλος για πνευματικές αναβάσεις. Η επιθυμία για κάτι καλύτερο, η πεποίθηση ότι ο Κύριος χαρίζει την τελειότητα, η βαθιά αγάπη προς Αυτόν, η απόφαση να Τον υπηρετήσει η κάθε αδελφή μοναχή, η προθυμία να είναι έτοιμη να θυσιαστεί για χάρη Του (όπως και η Αγία Αικατερίνη και πλήθος άλλων) πρέπει να αποτελούν μέριμνα για όλες τις μονάζουσες σε όλη την διάρκεια της ζωής του, ειδικά από την στιγμή που θα εισέλθουν στην Μονή και θα λάβουν το μοναχικό σχήμα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

1. ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΥΔΡΑΣ, ΣΠΕΤΣΩΝ, ΑΙΓΙΝΗΣ, ΕΡΜΙΟΝΙΔΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ. ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΑΓ. ΤΡΙΑΔΟΣ (ΑΓ. ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ) ΑΙΓΙΝΗΣ. Ο ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΣ ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Ο ΑΓΙΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ. ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΔΙΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΜΟΝΑΣΤΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΕΠΙ ΤΗ ΕΚΑΤΟΝΠΕΝΤΗΚΟΝΤΑΕΤΗΡΙΔΙ (1846-1996) ΑΠΟ ΤΗΣ ΓΕΝΝΗΣΕΩΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΕΚΤΑΡΙΟΥ (ΑΙΓΙΝΑ 9-11 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 1996), ΑΘΗΝΑΙ 1998
2. ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ ΚΑΒΒΑΔΙΑ, Γέροντες και Γυναικείος Μοναχισμός, ΙΕΡΑ ΜΕΓΙΣΤΗ ΜΟΝΗ ΒΑΤΟΠΑΙΔΙΟΥ, ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ, 2015.
3. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΤΟΥ ΕΓΚΛΕΙΣΤΟΥ, ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ ΒΙΣΕΝΣΚ, ΠΡΟΣ ΤΙΣ ΑΔΕΛΦΕΣ ΜΟΝΑΧΕΣ, ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ Αρχιμανδρίτου Τιμοθέου, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΥ, ΩΡΩΠΟΣ ΑΤΤΙΚΗΣ, 1979
4. ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ Γ.Ο.Χ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ, ΙΕΡΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΟΣΙΑΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΟΥ, Η ΟΣΙΑ ΜΗΤΗΡ ΕΙΡΗΝΗ ΤΗΣ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΟΥ, ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012
5. Θεόδωρος Ξ. Γιάγκου, Ο Γυναικείος Μοναχισμός στην κανονική παράδοση (http://www.ecclesia.gr/greek/press/theologia/material/2013_3_10_Giagkou.pdf)
6. Δήμητρας Α. Κούκουρα, Προβληματισμοί για την αναβίωση του θεσμού των διακονισσών (http://cemes-en.weebly.com/uploads/2/7/8/8/27884917/24._koukoura_full_text.pdf)
7. ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ (Ειδίκευση: Βυζαντινή Ιστορία), ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ΜΕ ΘΕΜΑ: ΜΟΝΑΧΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ, Θεσσαλονίκη 2013
8. Η Αγία Σοφία της Κλεισούρας και η διά Χριστόν σαλότητα στην Ορθόδοξη Εκκλησία
9. Τίτου Ματθαιάκη, Μητροπολίτου πρώην Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου, Ο Γυναικείος Μοναχισμός, Αθήνα 1978, σελ. 19

 

 

 

 

 

[1] Από την Διδακτορική Διατριβή του κ. Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου με θέμα: «Μοναχισμός και Κοινωνία κατά την Πρωτοβυζαντινή Περίοδο» (http://ikee.lib.auth.gr/record/132614/files/GRI-2013-11036.pdf)

[2] Ο.π. και Βυζαντινό λεξικό Σουίδα, σελ. 775

[3] Όλες τις πληροφορίες σχετικά με τον γυναικείο μοναχισμό στην Περίοδο του Βυζαντίου τις αντλούμαι από: Διδακτορική Διατριβή του κ. Κωνσταντίνου Παπαγεωργίου με θέμα: «Μοναχισμός και Κοινωνία κατά την Πρωτοβυζαντινή Περίοδο» (http://ikee.lib.auth.gr/record/132614/files/GRI-2013-11036.pdf)

[4] Nermeen Wassouff (Μαριάμ Μοναχή), Νομοκανονική προσέγγιση της οργάνωσης και της λειτουργίας των Ιερών Μονών στο Πατριαρχείο Αντιοχείας, Θεσσαλονίκη 2016

[5] Τίτου Ματθαιάκη, Μητροπολίτου πρώην Παραμυθίας, Φιλιατών και Γηρομερίου, Ο Γυναικείος Μοναχισμός, Αθήνα 1978, σελ. 19

[6] Δ. Καββαδία, Μοναζουσών Σύναξις Αθήνα 2005, σελ. 36

[7] Βλ. σχετικά: Θεοδώρου Ξ. Γιάγκου, «Ο Γυναικείος Μοναχισμός στην κανονική παράδοση», Περιοδικό Θεολογία 3/2013

[8] ΡΠΣ, Β’, σ. 257

[9] Θεοδώρου Ξ. Γιάγκου, «Ο Γυναικείος Μοναχισμός στην Κανονική Παράδοση», περιοδικό Θεολογία 3/2013

[10] ΡΠΣ, Δ’, σ.477. Ο Βαλσαμών λέει τα ίδια και στο σχόλιό του κανόνα 15 της Δ’ Οικουμενικής Συνόδου: «Τα του παρόντος κανόνος πάντη εσχόλασαν. Διακόνισσα γαρ σήμερον ου χειροτονείται, καν καταχρηστικών τινές των ασκητριών διακόνισσαι λέγονται. Ότι κανών εστί διοριζόμενος μη εισέρχεσθαι γυναίκας εν τω βήματι. Η γουν μη δυναμένη εν τω βήματι εισελθείν, πως τα των διακόνων ενεργήσει;». (ΡΠΣ, Β’, σσ. 255-256). Πρβλ. κανόνα 14 Πενθέκτης και το σχόλιο του ιδίου.

[11] Α.Ν. ALMAZOV, Neizdannye Kanonitcheskie otvity Konstantinopolskago patriarkha Luki Khrisoverga i metropolete Rodosskago Nila, Οδησσός 1903, σσ. 23-24.

[12] Είναι χαρακτηριστικός ο κανόνας ο οποίος αποδίδεται στον Προκαθήμενο του Οικουμενικού Θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως Νικηφόρο Ομολογητη: «Δει τας μοναζούσας εισιέναι εις το άγιον θυσιαστήριον και άπτειν κηρόν και κανδήλαν και κοσμείν τον ναόν.» PITRA, σ.391, βλ.  και σελ. 413. Πρβλ. ΡΠΣ, Δ’, σ. 418.

[13] ΡΠΣ Β’, σ.467

[14] ΡΠΣ, Β’, σ. 466: Επίσης το ίδιο επισημαίνει και στο σχόλιο για τον 44^ο  κανόνα της Λαοδικείας: «Εις μέντοι τα μέρη των Λατίνων ανερυθριάστως αι γυναίκες εν τοις θυσιαστηρίοις, ότε βούλονται, εισέρχονται». ΡΠΣ, Γ’, σ.212. Είναι ενδιαφέρον να υποθέσουμε ότι η απομάκρυνση των γυναικών από το θυσιαστήριο μπορεί να οφείλεται και σε αντιλατινισμό. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Λουκάς Χρυσοβέργης δίνει όμως την παράμετρο της αποφυγής ηθικών σκανδάλων.

[15] Ενδεικτικά, ο Νίκων Μαυρορείτης λέει: «Ότι περί του μη εισέρχεσθαι γυναίκας εν τω θυσιαστηρίω πλείονα νομοκάνονα ενέτυχα ένθεσμα, και αρχαία και νέα, και ουδαμού εύρηνται παρά τον θείον κανόνα, ον προέγραψαμεν της εν Λαοδικεία Αγίας Συνόδου…. Αλλά ηύρα μικρόν βιβλίον καινούργην έχον προσθήκην ταύτην και λέγον ούτως. Ότι ου δει γυναίκας εν τω θυσιαστηρίω εισέρχεσθαι παρ’ εκτός των κανονικών. Περί δε τας διακόνους έγραφεν εις αυτό, ότι να ενεργούν εις τινα τα των διακόνων και να κοινωνούυν τας γυναίκας. Είδες πως πλανώνται τινές από τας διεφθαρμένας βίβλους μη φιλοπονούντες τας ενθέσμους και αληθινάς και εκ Θεού δια των Αγίων πατέρων διδασκομένας βίβλους και εκδιδομένας;». Επιστολήν προς τον αββάν Ιωάννην περί Κοινωνίας επισκόπων έξω όντων των εαυτών θρόνων, χφ Σινά 436(441), φ.175α. Στο κείμενο του Νίκωνος καταγραφεται η μετάβαση από την αρχαιότερη πράξη σε αυτήν της εποχής του, η οποία δεν γνώριζε πλέον την είσοδο των διακονισσών στο θυσιαστήριο. Για τον τρόπο μετάδοσης της θείας ευχαριστίας, βλ. την εξαντλητική μελέτη του R.F.TAFT, A history of the Liturgy of st. Chrysostom. Volum VI, The Communion, Thanksgiving, and Concluding Rites, Ρώμη 2008, σ.80 εξ. Για τα κανονικά ζητήματα της Θείας Ευχαριστίας, βλ. ΧΡΥΣ. ΝΑΣΣΗ, Η τελεσιουργία του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, Θεσσαλονίκη 2007. Κατά την επιταγή του 18^ου κανόνα της Α’ Οικουμενικής Συνόδου, οι διάκονοι δεν θα πρέπει να κοινωνούν πριν από τους επισκόπους ή τους πρεσβυτέρους, αλλά αντίθετα κοινωνούν, προσφερομένων σε αυτούς των ευχαριστιακών δώρων απο τους επισκόπους ή τους πρεσβυτέρους, βλ. ΡΠΣ, Β’, σ. 154-158. TAFT, Women at Church in Byzantium, Where, When-and why?, o.π.π., σ.70 εξ. Η αγία Γοργονία, η αδελφή του Γρηγορίου του Θεολόγου, είχε την δυνατότητα εισόδου στο Άγιο Βήμα. Σε μια περίπτωση βαρειάς ασθένειας απέθεσε την κεφαλή της πάνω στο θυσιαστήριο και θεραπεύθηκε: «Τω θυσιαστήριω την κεφαλήν εαυτής προσθείσα μετά της ίσης βοής και δάκρυσι τούτο πλουσίοις, ώσπερ τις πάλαι τους πόδας του Χριστού καταβρέχουσα και μη πρότερον ανήσειν η της υγιείας τυχείν απειλούσα». Επιτάφιος εις την εαυτού αδελφήν Γοργονία, Δ.ΤΣΑΜΗ, Μητερικόν τ. Β’, Θεσσαλονίκη 1991, σ.190, Πρβλ. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, Επιτάφια επιγράμματα εις την εαυτού μητέρα, 20, ΤΣΑΜΗ, οπ.π., τ. 5’, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 410 

[16] Από την εισήγηση του ομότιμου καθηγητού Ευαγγέλου Δ. Θεοδώρου στο Διορθόδοξο μοναστικό συνέδριο της Ιεράς Μητροπόλεως Ύδρας, Σπετσών, Αιγίνης, Ερμιονήδος και Τροιζηνίας με τίτλο: «Ο Γυναικείος Μοναχισμός και ο Άγιος Νεκτάριος.»

[17] Από το άρθρο της καθηγήτριας της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης κ. Δήμητρας Κούκουρα με θέμα: «Προβληματισμοί του θεσμού των διακονισσών»

[18] Όπως μας πληροφορεί η καθηγήτρια κ. Κούκουρα στο άρθρο της με θέμα  «Προβληματισμοί του θεσμού των διακονισσών», σε σχετική υποσημείωση, πρόκειται για μια ηλικιωμένη μοναχή, η οποία μετέδιδε τα προηγιασμένα δώρα στις άλλες μοναχές της μοναστικής αδελφότητος. Δεν καθίσταται σαφές αν όντως χειροτονήθηκε κατά το τυπικό της χειροτονίας των διακονισσών ή απλώς έλαβε ειδική ευχή για την μετάδοση της Θείας Κοινωνίας. Στα αρχεία της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος και Αλμυρού πάντως, δεν αναφέρεται η χειροτονία κάποιας διακόνισσας. 

[19] Βλ. σχετικά: «Η Αγία Σοφία της Κλεισούρας και η διά Χριστόν σαλότητα στην Ορθόδοξη Εκκλησία». (file:///C:/Users/%CE%91%CE%BB%CE%BE%CE%B1%CE%BD%CE%B4%CF%81%CE%BF%CF%82/Desktop/Downloads/41430.pdf)

[20] ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΓΟΧ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΙΕΡΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΟΣΙΑΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΟΥ: «Η ΟΣΙΑ ΜΗΤΗΡ ΕΙΡΗΝΗ ΤΗΣ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΟΥ». ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012, σελ. 52

[21] Ο.π., σ. 52

[22] ΙΕΡΑ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΓΟΧ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ. ΙΕΡΟΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΟΣΙΑΣ ΕΙΡΗΝΗΣ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΟΥ: «Η ΟΣΙΑ ΜΗΤΗΡ ΕΙΡΗΝΗ ΤΗΣ ΧΡΥΣΟΒΑΛΑΝΤΟΥ». ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ, ΑΣΜΑΤΙΚΗ ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012, σελ. 29-72.

[23] Συνήθως πήγαινε κατ' ανατολάς πίσω από το Ιερό Βήμα του Καθολικού.

[24] Πληροφορίες σχετικά με τον βίο της Οσίας Γερόντισσας αντλούμε από το βιβλίο του Ιερομονάχου Δημητρίου Καββαδία με θέμα: «Γέροντες και Γυναικείος Μοναχισμός», Ιερά Μεγίστη Μονή Βατοπαιδίου, Άγιον Όρος 2015.

[25] Πληροφορίες σχετικά με τον Βίο του Οσίου αντλούμε από το βιβλίο του Ιερομονάχου Δημητρίου Καββαδία «Γέροντες και γυναικείος Μοναχισμός», σελ. 106-132

[26] Ο.π., σελ. 117-1179

[27] Για περισσότερες πληροφορίες βλέπε: «Μοναστήρια της Χίου». https://www.chios.gr/el/ti-na-deite/aksiotheata/monastria

[28] Διαβάζουμε σχετικά στις προσωπικές σημειώσεις του Μακαριστού Γέροντος: «Όταν έφθασα εδώ στις 5 Ιουνίου 1951 βρήκα ένα μόνο αυγό και ένα κιλό καλαμποκίσιο αλεύρι. Παντού ερείπια και δυσωδία. Στον αυλόγυρο ζώα αφρόντιστα. Όλοι αρπάζανε και όλοι ήθελαν να με εκμεταλλευτούν. Ευχαριστώ τον Θεό και μεγαλύνω την Μητέρα Του, γιατί αν διαφυλάχθηκα απ’ όλους αυτούς τούτο είναι δώρο του Ιησού που με αγάπησε και της μόνης μου ελπίδος της Δέσποινας Θεοτόκου. Ήμουν άπειρος και διέπραξα πολλά σφάλματα, αφού στην αρχή εμπιστευόμουν τους πάντες. Δεν είχα κοντά μου άνθρωπο σύμβουλο και αδελφό να με αγαπά και να με πονεί, να ενδιαφέρεται για την ψυχή μου, για την μοναχική μου σταδιοδρομία. Αλίμονο σε εκείνον που είναι μόνος του. Αλίμονο σε εκείνον που δεν έχει πνευματικόν πατέρα ως σύμβουλον». (Βλ. σχετικά στο βιβλίο του Ιερομονάχου Δημητρίου Καββαδία, «Γέροντες και Γυναικείος Μοναχισμός, σελ. 797).

[29] Πληροφορίες σχετικά με την ζωή του γέροντος Μητροφάνη και την ιστορία της Ιεράς Μονής Παναγίας Ροβελίστης Άρτης αντλούμε από το βιβλίο του Ιερομονάχου Δημητρίου Καββαδία, «Γέροντες και Γυναικείος Μοναχισμός, σελ.795-809

[30] Από τον Πρόλογο του Μακαριστού Αρχιμανδρίτου Χερουβείμ, καθηγουμένου της Ιεράς Ανδρώας Μονής Παρακλήτου Ωρωπού Αττικής, στην μετάφραση του βιβλίου «Προς τις αδελφές μοναχές» του Επισκόπου Θεοφάνους του Εγκλείστου Βισένσκυ, την οποία επιμελήθηκε και εξέδωσε η ως Άνω Ιερά Μονή το έτος 1979.

[31] Επισκ. Θεοφάνους του Εγκλείστου Βισένσκυ, «Προς τις Μοναχές», σελ. 43-48

[32] Ο.π.

[33] Ο.π.

[34] Ο.π.

[35] Ο.π., σ. 31-36