(Ματθ. β΄, 1 - 12).
ΣΠΗΛΑΙΟ Ή ΠΑΝΔΟΧΕΙΟ;
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Στο χαρμόσυνο και παράδοξο γεγονός της Γεννήσεως του Κυρίου ξεχωριστή θέση καταλαμβάνει το σπήλαιο και η φάτνη. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς μας δίνει την σχετική πληροφορία: «και έτεκε τον υιόν αυτής τον πρωτότοκον, και εσπαργάνωσεν αυτόν και ανέκλινεν αυτόν εν τη φάτνη, διότι ουκ ην αυτοίς τόπος εν τω καταλύματι» (Λουκ. 2, 7). Έτσι εύλογα αναφύεται η απορία∙ Που ευρισκόταν η φάτνη που ανακλίθηκε ο Κύριος, μέσα σε σπήλαιο ή σε κάποια οικία; Ας δούμε σχετικές μαρτυρίες και πνευματικά συμβολιστικά στοιχεία.
ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Α) ΥΠΑΡΧΟΥΣΕΣ ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
* Από το β΄ μ.Χ. ο Άγ. Ιουστίνος ο φιλόσοφος (χριστιανός απολογητής) διατείνεται πως, «επειδή Ιωσήφ ουκ είχεν εν τη κώμη εκείνη που καταλύσαι, εν δε σπηλαίω τινί σύνεγγυς της κώμης κατέλυσε» (Ιουστίνου Μάρτυρος, PG 6, 657 CD). Σε ένα σπήλαιο κοντά στην Βηθλεέμ κατέλυσε ο Ιωσήφ και η Θεοτόκος Μαρία, σύμφωνα με αρχαία παράδοση που θέλει τον Ιησού να γεννάται σε πανδοχείο μεν αλλά λόγω πληρότητος στον στάβλο (με μορφή σπηλαίου) που χρησίμευε για την φροντίδα και φύλαξη αλόγων ζώων των πελατών.
* Στο έργο του Κατά Κέλσου, ο Ωριγένης (αρχαίος εκκλ. συγγραφέας) υποστηρίζει πως υπήρξε σπήλαιο στου οποίου την φάτνη γεννήθηκε ο Κύριός μας και μάλιστα έως τα χρόνια που έζησε «δείκνυται το εν Βηθλεέμ σπήλαιον, ένθα εγεννήθη και η εν τω σπηλαίω φάτνη ένθα εσπαργανώθη» (Ωριγένους, Κατά Κέλσου, PG 11, 756 Α). Άρα ήταν γνωστό και το επιδείκνυαν σε όλους τους ενδιαφερόμενους. Όμως για όλους εμάς τους πιστούς, πέρα από τα στοιχεία αυτά μιας έρευνας στο χρόνο και την ιστορία, μας ευαισθητοποιούν πνευματικά οι συμβολισμοί που προκύπτουν από τον τόπο που «διάλεξε» ο Ιησούς να σαρκωθεί.
Β) ΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ
* Ο Κύριός μας διάλεξε ένα ταπεινό χώρο, από τον υψηλό Θρόνο της Μεγαλειότητός Του επέλεξε το ευτελές σπήλαιο. Αλλά όσο και αν θέλησε να αποκρύψει την γέννησή Του «υπ’ αγγέλων εδοξάσθη, και υπ’ αστέρος εμηνύθη, και υπό μάγων προσεκυνήθη» (Γρηγ. Θεολόγου PG 36, 100 B) ως λέγει ο Άγ. Γρηγόριος ο Θεολόγος. Οι καθαρές καρδιές των ανθρώπων με ποικίλους τρόπους πληροφορήθηκαν την γέννηση του Σωτήρος.
* Ένα στιχηρό ιδιόμελο τροπάριο του Όρθρου των Χριστουγέννων καταθέτει τον εξής συλλογισμό: Ο Κύριός μας «επέλεξε» να γεννηθεί σε μία φάτνη αλόγων ζώων για να λύσει με τον λόγο Του την αλογία των παθών μας, την αλογία των αμαρτωλών μας πράξεων∙ «τον τω λόγω λύσαντα, της αλογίας ημάς». Έτσι η φάτνη γίνεται «θρόνος πυρίμορφος», αφού εκεί συντελείται «Μέγα Μυστήριο» και «ο αόρατος οράται». Φάτνη και σπάργανα και στάβλος ζώων στοιχεία άκρας ταπεινωτικής θείας συγκατάβασης.
* Άλογα κτήνη κυκλώνουν την πρόχειρη φάτνη του Χριστού. Κτηνώδης και η ψυχή μας, η οποία έχει μάθει να τρέφεται με τις ταπεινές απολαύσεις της αμαρτίας. Ας έρθουμε όμως και ας σκύψουμε πάνω από το ευλογημένο παχνί, εκεί θα «εύρωμεν μηκέτι χόρτον, αλλ’ άρτον τον εξ ουρανού, το της ζωής σώμα» (Κυρίλλου Αλεξανδρείας, PG 72, 488 D) παροτρύνει ο Άγ. Κύριλλος τους πιστούς. Έτσι κάθε φορά που ο Ορθόδοξος ναός ιερουργεί το Μυστήριο της Θ. Ευχαριστίας το θυσιαστήριό του γίνεται φάτνη του σπηλαίου της Βηθλεέμ.
* Παντού η πτωχεία, η απλότητα, στερείται ο πλουσιότατος Χριστός και τα στοιχειώδη που απολαμβάνει ένας θνητός άνθρωπος κατά την γέννησή του. Η Θεοτόκος και ο Ιωσήφ άνθρωποι φτωχοί. Το μαρτυρεί ο τόπος που συνετελέσθει το Μυστήριο της Γεννήσεως του Ιησού. Το φτωχότερο μέρος φιλοξενεί τον μεγαλύτερο πλούτο, αυτό το δεύτερο πρόσωπο της Αγ. Τριάδος! Είναι κακή η φτώχια στον άνθρωπο, μα το φοβερότερο είναι να μην έχουμε σχέση με τον Θεό, να μην Τον γνωρίζουμε και να μην απολαμβάνουμε την αγάπη Του.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Σε έναν προεόρτιο Κανόνα των Χριστουγέννων (κατά μίμηση του Μεγ. Σαββάτου) συναντάμε το εξής τροπάριο: «Όλβιος φάτνη! Εν εαυτή δεξαμένη γαρ, ώσπερ Βρέφος, τον Δημιουργόν, ως Χερουβικός Θρόνος αναδείκνυται, εις σωτηρίαν ημών των μελωδούντων∙ Λυτρωτά ο Θεός, ευλογητός ει». Να λοιπόν αδελφοί μου, συλλογισμοί πνευματικοί που αναβιβάζουν τον νούν από τα επίγεια στα Ουράνια... Υπάρχει και αυτή η θεώρηση, υπάρχουν και αυτά τα Χριστούγεννα που η φωτολαμψία και πλησμονή της ύλης στερούν τραγικά από τη διανόηση του πηλοβάτη ανθρώπου.
