Την Ε΄ Κυριακή της περιόδου του Πεντηκοσταρίου στην Εκκλησία διαβάζεται η περικοπή της Σαμαρείτιδος.
Είναι μια από τις περιφημότερες περικοπές της Καινής Διαθήκης και ένα μεγάλο έργο ομιλιών έχουν γραφτεί για την περικοπή αυτή.
Ο Ιερός Χρυσόστομος ερμηνεύει την περικοπή σε πέντε ομιλίες του.
Ο Αγ. Κύριλλος Αλεξανδρείας αναπτύσσει τον στίχο 24 ‘’ Πνεῦμα ὁ Θεός κ.τ.λ ‘’ σε ειδικό σύγγραμμα που καταλαμβάνει ένα ολόκληρο τόμο στην πατρολογία του Migne (69) .
Το γεγονός της περικοπής συνέβει πριν από την φυλάκιση του Προδρόμου δηλαδή κατά την αρχή της δημόσιας δράσεως του Χριστού.
Ο Ιησούς μαθαίνει ότι οι Φαρισαίοι πληροφορήθηκαν πώς ο ίδιος έχει δημιουργήσει μεγαλύτερο κύκλο μαθητών παρά ο Ιωάννης.
Ξέρει ότι θέλουν να ανακόψουν τη δράση και των δύο η τουλάχιστον αυτού που είναι πιο επικίνδυνος και αυτός είναι ο Ιησούς.
Σύμφωνα όμως με το σχέδιο της Θείας Οικονομίας δεν έπρεπε να συλληφθεί κατά τις πρώτες ημέρες της δράσεως του.
Για την εκτόνωση της κατάστασης αποφασίζει ο Κύριος να αφήσει την Ιουδαία και να ανέβει στην Γαλιλαία.
Κατά την μετάβαση αυτή ο δρόμος περνούσε μέσα από την Σαμάρεια που είχε έκταση όσο περίπου η Θράκη, με πρωτεύουσα την ομώνυμη πόλη.
Οι Σαμαρείτες ήταν λαός που δημιουργήθηκε από πέντε ειδωλολατρικές εθνότητες τις οποίες οι Ασσύριοι υποχρέωσαν να κατοικήσουν στην περιοχή σε αντικατάσταση των Ισραηλιτών που τους πήραν αιχμάλωτους στην Βαβυλώνα.
Αυτοί αναγκάστηκαν από διάφορα γεγονότα να περιλάβουν μεταξύ των ειδωλολατρικών θεοτήτων και τον αληθινό Θεό του Ισραήλ.
Δέχθηκαν από την Γραφή μόνο την Πεντάτευχο και ονομάστηκαν Σαμαρείτες από το όρος Σομόρ και από την ομώνυμο πρωτεύουσα.
Με την επάνοδο των Εβραίων από την αιχμαλωσία και την δυνατότητα που τους δόθηκε να ανοικοδομήσουν τον Ναό.
Οι Σαμαρείτες προσφέρθηκαν να συμμετάσχουν και αυτοί όμως δεν έγιναν δεκτοί και έτσι έχτισαν τον δικό τους ναό στην κορυφή του όρους Γαριζίν.
Πήραν δε ως αρχιερέα έναν αποστάτη Ιουδαίο ιερέα.
Ήθελαν πάρα πολύ να θεωρούνται Ιουδαίοι, ονόμαζαν πατέρα τους τον Αβραάμ και τους άλλους Πατριάρχες.
Ισχυρίζονταν ότι έχουν γενάρχες τους υιούς του Ιωσήφ Εφραίμ και Μανασσή.
Οι Ιουδαίοι αποστρέφονταν τους Σαμαρείτες και τους θεωρούσαν βδελύγματα και δαιμονισμένους.
Στην πορεία του Ιησού και των μαθητών προς την Γαλιλαία φθάνουν έξω από την πόλη Συχάρ στις 12 το μεσημέρι.
Ο Ιησούς στέλνει τους μαθητές του στην πόλη για να πάρουν τροφές για το γεύμα.
Δεν ενδιαφέρεται απλώς για όλο τον κόσμο γενικά ΑΛΛΑ και για τον καθένα χωριστά.
Οι άνθρωποι δεν είναι μάζα αλλά κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και ο Κύριος έρχεται σε επικοινωνία μαζί του προσωπικά επειδή ‘’ πάντας θέλει σωθήναι ‘’.
Θέλει να σωθεί κάθε ψυχή που προσεγγίζει όπως ταιριάζει σ΄ αυτήν βέβαια απαιτεί και την ελεύθερη ανταπόκρισή της.
Εκείνος ‘’ κεκοποιακός ἐκ τῆς ὅδοιπορίας ‘’ κάθεται σε ένα πηγάδι που κατά την παράδοση είναι το πηγάδι που είχε ανοίξει ο Πατριάρχης Ιακώβ.
Κάθετε ‘’ οὕτως ‘’ που σημαίνει έτσι όπως ήταν, χωρίς κάποιο καθίσματα ή χωρίς κάποια επίστρωση, ενδεικτικό της απλότητας του.
Ο Ιησούς είναι μόνος του στον χώρο, και αυτή την ώρα 12 έρχεται μια γυναίκα Σαμαρείτηδα για να πάρει νερό από το πηγάδι.
Έρχεται σε προχωρημένη ώρα κατά πάσα πιθανότητα για να μη συναντήσει άλλες γυναίκες.
Αυτές θα είχαν πολλά για να κουτσομπολέψουν ίσως και να χλευάσουν στο πρόσωπο της.
Χωρίς να χαιρετήσει κάν φαίνεται ότι έριξε το άντλημά της στο πηγάδι.
Είναι γνωστό ότι αν θέλει κάποιος να δημιουργήσει επαφή με ένα πρόσωπο κάνει αρχή ζητώντας μια μικρή εξυπηρέτηση.
Έτσι ο Χριστός ζητά ‘’ δός μοι πιεῖν ‘’.
Η Σαμαρείτιδα λόγω της ζωής της έχει χάσει το συναίσθημα της προσωπικής αξίας.
Ζητώντας της κάτι ο Ιησούς της δίνει την ευκαιρία να ξαναβιώσει την προσωπική της τιμή.
Της δείχνει πως σαν εικόνα του Θεού έχει ανεκτίμητη αξία, γι΄ αυτή ήλθε θεληματικά να πάθει και με την ανάσταση του να την ξαναβρούμε.
Η Σαμαρείτιδα γνωρίζει καλώς το πόσο αποστρέφονται και βδελύσσονται οι Ιουδαίοι τους Σαμαρείτες.
Για αυτό της φαίνεται παράξενο και απίστευτο ένας Ιουδαίος και μάλιστα άνδρας όχι απλώς να συζητά μαζί της αλλά και να ζητά να πιεί νερό από την στάμνα της.
Γνωρίζει καλώς ότι ένας Ιουδαίος θα προτιμούσε να σκάσει από τη δίψα παρά να ζητήσει να πιεί νερό από αγγείο Σαμαρείτη.
Το ότι ο Ιησούς ήταν Ιουδαίος φαινόταν από την ενδυμασία του. Από τα λόγια της γίνεται φανερό ότι δεν είχε καμιά όρεξη ή Σαμαρείτιδα να προσφέρει νερό.
Η απροθυμία της βέβαια ήταν αποτέλεσμα δυσπιστίας, φόβου και εκπλήξεως.
Ο Κύριος απαντά ήπια και προσεκτικά, ‘’ ὁ σοφός δημιουργός μετοχετεύει ταῖς γλυκείες προσρήσεσει’’.
Αν γνώριζες την δωρεά του Θεού και ποιος είναι αυτός που σου συζητά νερό, εσύ θα του ζητούσες και αυτός θα σου έδινε το νερό το ζωντανό.
Ο ήπιος τόνος, η αναφορά στο τρίτο πρόσωπο για τον εαυτό του, η δική του προθυμία που βγαίνει από το ‘’ θα σου έδινε ‘’.
Η έκφραση ‘’ δωρεά του Θεού’’ και ότι όλα αυτά που προσφέρονται στη Σαμαρείτιδα ήταν το καλύτερο φάρμακο για να μαλακώσουν την συνείδυση της.
Να διόξουν τους ενδοιασμούς και τους φόβους της και να την απαλλάξουν από το αίσθημα κατωτερότητας.
Η απάντηση της δείχνει κάποια δόση σεβασμού, αγάπης και θάρους.
‘’ Κύριε δεν έχεις άντλημα το πηγάδι είναι βαθύ που έχεις αυτό το ζωντανό νερό.
Μήπως εσύ είσαι μεγαλύτερος από τον πατέρα μας τον Ιακώβ’’.
Ο Χριστός αποκαλυπτόμενος σιγά-σιγά ομολογείται, πρώτον Ιουδαίος, έπειτα Κύριος με την έννοια του σεβαστού προσώπου.
Έπειτα ‘’ μείζων του πατριάρχου Ιακώβ ‘’ έπειτα ‘’ προφήτης’’, έπειτα ‘’Μεσίας- Χρίστος’’ και τέλος ‘’ο σωτήρ του κόσμου’’.
Ζωντανό νερό σημαίνει φρέσκο νερό, τρεχούμενο νερό, σε αντίθεση με το στάσιμο που έχει το πηγάδι.
Το νερό που θα της δώσει είναι η αγάπη που αν την δοκιμάσει κανείς ξεδιψά από τον πλούτο των ουρανίων πραγμάτων και δωρεών της χάριτος.
‘’ Φθάνοντας στο πλήρωμα της αγάπης’’ μας λέει ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος ‘’ δεν έχουμε ανάγκη από υλικά αγαθά’’.
Ο Κύριος ανταπαντά ότι όποιος πιεί από το νερό του πηγαδιού θα ξαναδιψάσει, όποιος όμως πιεί από το δικό του νερό δεν θα διψάσει ποτέ.
Ακόμη θα δημιουργηθεί μέσα του πηγή νερού που θα του χαρίσει την αιώνια ζωή.
Ο προφήτης Ιερεμίας αποκαλύπτει την στάση των ανθρώπων, ‘’εμένα εγκατέλειψαν την πηγή του νερού της ζωής και έσκαψαν λάκους γεμάτους ρωγμές.
Η Σαμαρείτιδα νομίζει ότι θα πρόκειται για νερό καλύτερης ποιότητας από αυτό του πηγαδιού.
Ίσως πίστευε ότι θα πρόκειται για κάποια πηγή μαγική που θα της δίνει νερό όποτε θέλει και δεν θα χρειάζεται να έρχεται στο πηγάδι.
Θα έχει δηλαδή μια βρύση στο σπίτι της.
Γίνεται αντιληπτό ότι πρόκειται για μια απλοϊκή γυναίκα χαμηλής πνευματικής μόρφωσης όπως φαίνεται από την αφέλεια των λόγων της.
Όμως ο Ιησούς αυτό το πρόσωπο διαλέγει για να μεταδώσει την πλέον υψηλή περί φύσεως του Θεού και περί λατρείας διδασκαλία του.
Αυτή που θαύμασαν και οι μεγαλύτεροι φιλόσοφοι και θρησκειολόγοι ακόμα.
‘’ Κύριε, δώσε μου αυτό το νερό ‘’
Τώρα ζητά αυτή νερό, ξεχνά το αίτημα του Ιησού και προβάλει το δικό της.
Στο σημείο αυτό ο Κύριος ως χειρουργός με πολύ προσοχή, με λεπτό και επιεική τρόπο αναφέρεται στο βίο της γυναίκας.
Προσποιείται ότι δεν γνωρίζει τίποτε και στο αίτημα της για το αιώνιο νερό της ζητά να φωνάξει τον άνδρα της και να έρθουν μαζί.
Εδώ είναι το κομβικό σημείο της σωτηρίας μας, εδώ μπορεί να τραπεί σε φυγή κάποιος γιατί δεν έχει το κουράγιο να τον ελέγξει ο Κύριος.
Να ανοίξει την καρδιά του και να φανερώσει την πραγματική του ταυτότητα.
Να μην φοβηθούμε το σημείο αυτό γιατί ήλθε να μας σώσει, δεν ήλθε να μας μαλώσει, να μας καταδικάσει.
Μας αγαπά, μη φοβόμαστε. Το φως του Χριστού είναι ζωτικό και όχι καυστικό.
Η Σαμαρείτιδα μεταχειρίζεται την μέθοδο των Ιησουιτών, της μισής αλήθειας και για να κλείσει την συζήτηση για τα προσωπικά της απαντά.
‘’ Οὐκ ἔχω ἄνδρα ‘’. Ο Κύριος ξεδιπλώνει την αλήθεια κατά τον ηπιότερο τρόπο.
Λέγει απλά ‘’ πέντε ἄνδρας ἔσχες ‘’, δεν αναφέρει τίποτε άλλες παρασπονδίες και κρίσεις που συνεπάγεται ότι θα υπήρχαν εξ αιτίας του σχετικά μεγάλου αριθμού των τέως συζύγων.
Δεν λέγει ‘’ αυτόν με τον οποίο συζείς ‘’ που είναι λίγο βαρύ, αλλά ‘’ὅν ἔχεις’’.
Αρχίζει και τελειώνει τον λόγο του με δύο επαινετικές εκφράσεις ‘’ καλῶς εἴπας ‘’ και ‘’ ἀληθῶς εἴρηκας ‘’.
Η τρυφερότητα του Ιησού αλλά και η ταπείνωση της γυναικός, φέρνουν πλούσιο καρπό μάλιστα σε όλη την ανθρωπότητα.
Μην ξεχνάμε ότι η Αγία Φωτεινή, οι τέσσερεις αδελφές της και τα επτά παιδιά της ως μάρτυρες Χριστού όλοι κοσμούν σαν πολύτιμα πετράδια το στερέωμα της Εκκλησίας.
Ο ξένος Ιουδαίος γνωρίζει ότι οι άνδρες της ήτανε έξη, ασφαλώς θα γνώριζε και την ιστορία του βίου της με τον κάθε ένα ξεχωριστά.
Όμως δεν ταράσσεται, η όλη διαγωγή του Ιουδαίου εμπνέει εμπιστοσύνη.
‘’ Κύριε θεωρῶ ὅτι προφήτης εἰ σύ ‘’.
Το χαρακτηρηστικό γνώρισμα του προφήτη είναι η διάκριση και μετά η πρόβλεψη.
Το προφήτης είσαι είναι της ίδιας ομολογίας ‘’ ναι κύριε είμαι μια διαβεβλημένη γυναίκα’’.
Η Σαμαρείτηδα εξομολογείται, ανοίγει την καρδιά της, αντελήφθη την οικονομία του Ιησού, το διαλακτικό ύφος του για το πρόσωπο της και έτσι δςν αντέδρασε αρνητικά.
Ρωτά τον προφήτη ‘’ πως και που πρέπει να λατρεύουμε τον Θεό’’
Έχει εμπιστοσύνη στην αυθεντία του και ας είναι αλλόφυλος και αντίπαλος.
Ζητά εξηγήσεις σε ένα υψηλό πνευματικό θέμα διαφοράς μεταξύ Ιουδαίων και Σαμαρειτών.
Η άποψη της ‘’ οι πατέρες προσεκύνησαν ‘’ για τους Σαμαρείτες και η άλλη ‘’ ὑμείς λέγετε ‘’ για τους Ιουδαίους, μεροληπτεί.
Ο Χριστός της απαντά. Για τα θέματα πίστεως είναι κάθετος, απόλυτος και ας στεναχωρεί η αλήθεια.
Η διάκριση και η διαλλακτικότητα γίνεται στα ηθικά . ‘’ οι Ιουδαίοι έχουν επίγνωση του τι λατρεύουν ενώ οι Σαμαρείται δεν έχουν.
Η σωτηρία είναι εκ των Ιουδαίων.
Το βάρος της απάντηση του Χριστού είναι άλλο, είναι το καινό κήρυγμα.
‘’ Ἔρχεται ὥρα καί νῦν ἐστίν ‘’ το ‘’ και νῦν ἐστίν’’ φανερώνει ότι από την στιγμή αυτή ανοίγεται μία νέα περίοδος.
Σ΄ αυτή όλα τα προηγούμενα δεν ισχύουν και επομένως δεν υφίσταται και τέτοιες απορίες.
Ο Θεός δεν έχει σχέση με την ύλη και τους περιορισμούς της, χρόνος, χώρος, φθορά.
Όχι λατρεία ειδώλων, ζώων, φυσικών σωμάτων, άστρων, ανθρώπων.
Ανάλογος πρέπει να είναι και η λατρεία του, λογική, πνευματική, αληθινή.
Κεντρική όμως θέση έχει στο όλο νόημα η λέξη ‘’ Πατήρ ‘’.
Η αποκάλυψη του Χριστού δεν περιορίζεται μόνο ως προς την φύση του Θεού και της λατρείας που αρμόζει.
Αλλά και στη σχέση Θεού και ανθρώπων. Ο Θεός είναι Πατέρας μας.
Ο Χριστός απευθυνόμενος στη συγκύπτουσα την ονομάζει θυγατέρα, τον παράλυτο τέκνο και τους μαθητές φίλους.
Τέτοια μεγαλεία ο δυστυχισμένος άνθρωπος δεν τα άκουσε ποτέ.
Τώρα έχουμε πατέρα που μας αγαπά και μας καταλαβαίνει. Δεν είμαστε μόνοι και γυμνοί.
Έχουμε ένα χέρι που μας κρατάει, μας χαϊδεύει, μας προστατεύει.
Η Σαμαρείτηδα απαντά ότι γνωρίζει πώς έρχεται ο Μεσσίας, γνωστό βέβαια εκ της Πεντατεύχου.
‘’ ὅταν ἔλθη ἐκεῖνος, ἀναγγελεῖ ὑμῖν πάντα ‘’
‘’ ἐγώ εἰμί ὁ λαλῶν σοι ‘’, η απάντηση του Κυρίου είναι αδιανόητη.
Αποκαλύπτεται σε μία γυναίκα και μάλιστα σαμαρείτηδα ενώ ποτέ με τέτοια σαφήνεια δεν το έκανε ούτε και στους μαθητές.
Την στιγμή της πλήρους αποκαλύψεως φθάνουν οι μαθητές.
Η γυναίκα μπροστά σε ολόκληρη ομάδα ανδρών αφήνει την στάμνα της κάτω και τρέχει προς την πόλη και τους συμπολίτες της.
Οι μαθητές εκπλήσσονται πως ο Δάσκαλος μιλούσε με γυναίκα. Η γυναίκες ήταν εντελώς περιφρονημένες από τους ραβίνους.
Το να ασχολείται ραβίνος με γυναίκα θεωρείτο ανάξιο της ιδιότητος του.
Καλύτερα να καούν οι λόγοι Τορά παρά να παραδοθούν σε γυναίκα.
Εάν άνδρας συνομιλεί με γυναίκα, βλάπτει εαυτών, απέχει του Νόμου και κληρονομεί την Γέενα’’.
Οι συναντήσεις του Κυρίου με γυναίκες – Σαμαρείτιδα, αιμορροούσα, μοιχαλίδα – είναι η νέα αντίληψη που φέρνει για την αξία της γυναίκας στον κόσμο για τον οποίο ήταν ‘’ πράγμα ‘’.
Μόλις η γυναίκα έφτασε στην πόλη φώναξε. ‘’ Δεῦτε ἵδετε ἄνθρωπον, ὅς εἴπε μοι πάντα ὅσα ἐποίησα, μήτι οὕτος ἐστίν ο Χριστός? ‘’.
Το ‘’ μήτι ‘’ δεν είναι ερωτηματικό, αυτή πίστεψε ότι ο Ιουδαίος είναι ο Μεσσίας.
Εάν η ίδια αμφέβαλε δεν θα εγκατέλειπε την στάμνα της, δεν θα έτρεχε, δεν θα φώναζε, δεν θα κήρυττε τον προφήτη αυτή η διαβεβλημένη και να προκαλέσει τέτοια αναστάτωση στους συμπατριώτες της.
Αμέσως με την κλήση της ξεχύθηκαν οι άνθρωποι της πόλης προς το πηγάδι.
Στο μικρό διάστημα της απουσίας της γυναίκας οι μαθητές παρακαλούν τον νηστικό και κουρασμένο δάσκαλο να φάγει.
Ο Ιησούς γνωρίσει ότι σε λίγο θα καταφθάσουν οι κάτοικοι της Συχάρ και δεν θέλει να τον δουν να τρώγει.
Πρέπει να είναι έτοιμος να δώσει ‘’ το νερό το ζωντανό ‘’ τον λόγο του Θεού στους Σαμαρείτες και αυτό είναι η δική του τροφή.
Οι Σαμαρείτες τον καλούν στην πόλη τους. Ο Χριστός ο οποίος δεν ήταν ανεκτός μεταξύ των Φαρισαίων, φιλοξενήθηκε δύο ημέρες μεταξύ των Σαμαρειτών αφού διέκοψε την πορεία του.
Από την παρουσία του Χριστού πάρα πολλοί Σαμαρείτες πίστεψαν στο λόγο του και ομολογούσαν στην Σαμαρείτησα ότι πλέον η πίστη τους ήταν προσωπική τους επιλογή και όχι από τα λόγια της.
Αυτή είναι και η πραγματική πίστης, αυτή που σώζει, αυτή που ζητεί ο Χριστός.
Αυτός που συνάντησε η Σαμαρείτηδα έδειξε πολύ περισσότερη δύναμη από αυτόν που συνάντησε ο παράλυτος.
Ο πνευματικός θάνατος είναι πολύ τραγικότερος από τον σωματικό.
Ο Κύριος είναι και θεραπευτής του σώματός, αλλά προπαντός της ψυχής μας διότι αυτή είναι ανεκτίμητος κατά την δήλωσή του.
Πόσο ζωντανός είναι ο άνθρωπος του οποίου το σώμα είναι ακέραιο αλλά η καρδιά του είναι νεκρή και ανίκανη να νιώσει την αγάπη του Δημιουργού?
Ο πνευματικός θάνατος είναι πάντα τραγικότερος από τον σωματικό.
Το πνευματικό ξεδίψασμα είναι σημαντικότερο από τον υλικό κορεσμό που πολλές φορές είναι βλαβερός και στην υγεία του σώματος.
Αθανάσιος Κατσίκης
Αρχιτέκτων
