«Ἐπί τήν Βηθλεέμ ἀναχθῶμεν τῇ διανοίᾳ» (προεόρτιος ύμνος)
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο προεόρτιος αυτός ύμνος, αν μη τι άλλο, αποκαλύπτει μια προσπάθεια-προετοιμασία, η οποία «απαιτείται», ώστε να (προ-)εορτάσει αληθινά ο πιστός την μεγάλη εορτή της Σαρκώσεως του Θεού Λόγου. Ίσως κάποιος πολύ πρόχειρα ισχυριστεί: Μα και βέβαια κάνουμε προετοιμασίες γι᾿ αυτές τις ημέρες! Η Εκκλησία όμως εδώ, δια του υμνογράφου, παραπέμπει σε κάτι άλλο, που σινιστά πραγματική προετοιμασία! Υποδεικνύει ένα «χώρο» εορτής αγνοημένο από τον σύγχρονο άνθρωπο. Αναφέρεται εύστοχα στην περιοχή του πνεύματος, την καρδιά και τη διάνοια, στην οποία επικρατεί ο στοχασμός, το βάθος, αλλά και τα γνήσια συναισθήματα, αυτά που μπορούν να περιβάλουν εποικοδομητικά κάθε χριστιανική εορτή και πανήγυρη. Και για να καταστεί απτός ο συλλογισμός μας, ας τον μεταβάλλουμε σε ένα πρακτικό και βασικό ερώτημα: Πως θα εορτάσετε τα Χριστούγεννα; Μόνο που για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα χρειάζεται επικουρικά την επίλυση ενός δευτέρου ερωτήματος: Τι είναι για σας τα Χριστούγεννα; Είναι έθιμο, κατάπαυση από τους μόχθους και την ανελέητη καθημερινότητα που κατασκευάσαμε, ή προσπάθεια για να προσεγγίσουμε, αγνιζόμενοι, την ταπεινή Φάτνη του θείου Βρέφους; Ας εξετάσουμε όσα συμβαίνουν γύρω μας…
ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Α) Η ΤΡΑΓΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΟΡΤΩΝ
* Ας ρωτήσουμε αρχικά τα παιδιά (από αυτά θα μάθουμε ουσιαστικά τι πιστεύουν και οι μεγάλοι), μιας και η εορτή αυτή θεωρείται ως η «κατεξοχήν εορτή» των παιδιών… Θα σου πουν με κέφι και χαρά: Χριστούγεννα σημαίνει διακοπές, δώρα, φαγοπότι, ανεμελιά, αυτό είναι το νόημα της εορτής… Οι μεγαλύτεροι θα τολμήσουν να μιλήσουν και για μια πλήξη και άνοια που συνοδεύει το πέρας των εορταστικών εκδηλώσεων… Ό,τι λοιπόν εορτάζουμε εμείς οι μεγάλοι στην οικογένεια μας, αυτό και μεταδίδουμε στα παιδιά. Στερούμε, δυστυχώς, τόσο από τον εαυτό μας όσο και από εκείνα την πνευματική εμπειρία της εορτής και μετά από τόσους κόπους και έξοδα το πραγματικό νόημα φτερουγίζει. Ο τρόπος που ζούμε τα Χριστούγεννα αποκαλύπτει πολλά για την ζωή μας και περισσότερα για τα παιδιά μας, αυτά τα οποία μεθαύριο, στη ψευδαίσθηση της κατανάλωσης θα χτίσουν την δική τους πολιτεία.
* Τα πραγματικά προβλήματα βρίσκουν ρωγμές να εισέλθουν στην ύπαρξη μας, σε μια οικοδομή, η οποία στηρίζεται στη φτήνια κατασκευαστικών υλικών και στην απουσία αξιόπιστης θεμελίωσης. «Λίθοι, πλίνθοι και κέραμοι ἀτάκτως ερριμμένα» κατά το σοφό απόφθεγμα. Σήμερα (όσο ποτέ άλλοτε) «τρίζουν» τα θεμέλια οικογενειών και υπάρξεων, «τρίζουν» οι ψεύτικες αξίες με τις οποίες γεμίσαμε μια ζωή που δεν ξέρει αληθινά να εορτάσει, να πανηγυρίσει, να ευφρανθεί, καθώς λείπει ο Αίτιος «τῆς ἑορτῆς καί πανηγύρεως, ὁ Χριστός»1. Ουσιαστικά γιορτάζει χωρίς κοινωνία με το τιμώμενο πρόσωπο, τον εορτάζοντα. Τι τραγικό! Και αν αυτό δεν μας ενδιαφέρει για τον άνδρα/την γυναίκα μας (αφού μετά από λίγο τον/την βαριόμαστε) ή τον διπλανό μας άγνωστο, νιώθουμε τουλάχιστον για τα παιδιά μας (όπως τραγικά και υποκριτικά ομολογούμε) ένα πόνο βαθύ για τον κόσμο στο οποίο καλούνται να ζήσουν;
* «Γιορτάζουμε», όπως λέμε. Και από μόνη της η λέξη «εορτή» περικλείει το νόημα της προσδοκώμενης χαράς, μιας χαράς που δεν έρχεται, ή μάλλον, ορθότερα, αυτής της χαράς που αναζητούμε σε λάθος μέρη και με λάθος τρόπο. Σαν να μας ξέφυγε κάτι τελικά, σαν να κρατούσαμε μια ευκαιρία στα χέρια μας και να απέδρασε. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι ψυχίατροι μετά από τις γιορτές έχουν την περισσότερη πελατεία… Έτσι οι σχέσεις μας εμφανίζονται προβληματικές, αφού πάντα ο άλλος φταίει, ο άλλος ενοχλεί, ο διπλανός μας είναι ο περίεργος και ο υποχόνδριος. Εμείς, δικαιωμένοι και αθώοι, σε ένα κόσμο που αναζητά ενόχους για να απονείμει μια - κατ’ ευφημισμόν - δικαιοσύνη.
Β) ΤΙ ΕΟΡΤΑΖΕΙ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΑΣ ΤΑ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ
* Δεν υπάρχει τίποτε κοινωφελέστερο ή θειότερο, από όσα παρήγαγε η αγαθότητα του Θεού ανά τους αιώνες, από τα γενέθλια του Χριστού ομολογεί ο Αγ. Γρηγόριος ο Παλαμάς.2 Ο Θεός εισήλθε στον κόσμο ιστορικά και υπεριστορικά για να ελευθερώσει την ανθρωπότητα από το σκοτάδι και το αδιέξοδο της πτώσεως. Κατά την «εν χρόνω» Σάρκωση Του δεν παρέμεινε μόνο ουράνιος αλλά έγινε και επίγειος, προκειμένου να θεραπεύσει τον κάτοικο αυτής της γης. «Διό οὐκ ἄνθρωπο ἀποθεωθέντα λέγομεν, ἀλλά Θεόν ἐνανθρωπήσαντα».3 Αυτό από μόνο του έχει τεράστια σπουδαιότητα για την ζωή και την «επί τα βελτίω» εξέλιξη του ανθρώπου. Ο χρόνος χωρίστηκε σε π. Χ και μ. Χ (αυτό ακόμα και οι πάσης φύσεως μεταρρυθμιστές αδυνατούν να το αγγίξουν) και τούτο σημαίνει πως, μετά την έλευση του Χριστού - λογικά έτσι θα έπρεπε να είναι - ζούμε πλέον με τον Χριστό.
* Κάποτε ο Χριστός είχε την «απορία» για το ποία είναι η θεώρηση των συγχρόνων Του ως προς το Πρόσωπό Του. Ρώτησε λοιπόν ευθέως τους μαθητές: «Τίνα με λέγουσιν οἱ ἄνθρωποι εἶναι τόν Υἱό τοῦ ἀνθρώπου;»4. Και αυτοί απάντησαν πως Τον θεωρούν, άλλοι τον Πρόδρομο, άλλοι τον Ηλία, Ιερεμία ή κάποιον από τους προφήτες. Εσείς, οι μαθητές μου «τίνα με λέγεται εἶναι;», και αποκριθείς ο Πέτρος είπε: «Σύ εἶ ὁ Χριστός ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ τοῦ ζῶντος»5. Μια ομολογία που «υποχρέωσε» τον Χριστό να μετονομάσει τον «Σίμωνα Βαρ Ιωνά» σε Πέτρο! Ώστε, ο Χριστός είναι θεμέλιο, όχι μόνο της Εκκλησίας, αλλά και της ζωής του κάθε ανθρώπου. Είναι το νόημα και η ουσία σε ότι παράγουμε και βιώνουμε στον πεπερασμένο αυτόν κόσμο. Είναι το πλέον «αξιόπιστο υλικό» για κάθε τι που οικοδομούμε στην ζωή μας και ας αρνούμαστε πεισματικά την συνεκτική Του ιδιότητα.
* Όταν ήλθε λοιπόν το «πλήρωμα του χρόνου», ο Ήλιος της Δικαιοσύνης ανέλαβε την αγαπημένη Του ασχολία: Να διώξει τα σκοτάδια από τον κόσμο και τις καρδιές των ανθρώπων, όχι προσωρινά, όχι για μια μέρα, αλλά «εις το διηνεκές», για πάντα. Προφητικά ένα ωραιότατο χωρίο της Σοφίας Σολομώντος, από την Παλαιά Διαθήκη, περιγράφει τον ερχομό του ανέσπερου Φωτός: «Ἡσύχου σιγῆς περιεχούσης τά πάντα καί νυκτός ἐν ἰδίῳ τάχει μεσαζούσης (στα κατάβαθα μεσάνυχτα), ὁ παντοδύναμος σου λόγος ἀπ’ οὐρανῶν ἐκ θρόνων βασιλεῶν ἀπότομος πολεμιστής εἰς μέσον τῆς ὀλεθρίας ἥλατο (πήδηξε) γῆς».6Κανένας δεν περίμενε το γεγονός αυτό, και Εκείνος, ουράνιος πολεμιστής εισήλθε, αιφνιδιάζοντας τον άσπονδο εχθρό του ανθρώπου, τον Διάβολο. Ο άνθρωπος πλέον έχει σύμμαχο σε ένα διαρκή αγώνα προς το αγαθό, προς την κατά Θεόν τελειότητα.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο Χριστός αδελφοί μου με το να γίνει άνθρωπος έγινε η ζύμη με την οποία ζυμώθηκε όλο το ανθρώπινο φύραμα. Ονομάσθηκε Πρωτότοκος, για να γίνει η απαρχή της υιοθεσίας όλων των ανθρώπων. Έδωσε, έτσι, σε μας τους χοϊκούς ανθρώπους την δυνατότητα να γίνουμε θεοί κατά χάριν, κατά μετοχήν, θεοί, «χωρίς τῆς κατ᾿ οὐσίαν ταυτότητος» (Αγ. Μαξίμου του Ομολογητού). Ας μη διστάσουμε, λοιπόν και «ἡμεῖς δέ πρός Βηθλεέμ ἀπίωμεν, τόν τῆς μεγάλης βουλῆς τοῦ πατρός Ἄγγελον ἐν ἡμετέρῳ ὀψόμενοι σχήματι»7, φτάνοντας σε μια Φάτνη που εικονίζει την Εκκλησία και τον πλούτο των αγίων Μυστηρίων της. Η βιωματική εμπειρία της εορτής προϋποθέτει αυτό το δρομολόγιο για να δούμε Βρέφος εσπαργανωμένο μετά της Μητρός αυτού. Ας μιλήσουμε γι’ αυτό στην καρδιά μας, στα παιδιά μας, στην κοινωνία μας. Και ας κηρύξουμε τον Σαρκωθέντα Χριστό, μιμούμενοι το Άστρο της Βηθλεέμ, σιωπηλά με την λάμψη του παραδείγματος της εν Χριστώ ζωής μας, στη παγωνιά και τη νυχτιά της τραγικής μας πραγματικότητας…
1 Αγ. Ιω. Χρυσοστόμου, Εἰς τήν τριήμερον Ἀνάστασιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, PG. 50, 85.
2 Γρηγορίου Παλαμά, ΕΠΕ 11, σ. 456.
3 Βλ. Ιωάννου Δαμασκηνού, Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως. PG. 94.
4 Ματθ. 16, 13.
5 Ματθ. 16, 15.
6 Σοφ. Σολομ. 18, 14-15.
7 Λέοντος Σοφού, Πανηγυρικοί Λόγοι, Εἰς τήν κατά σάρκα Γέννησιν τοῦ Χριστοῦ, Λόγος κ΄, Αθήναι 1868, σ, 169.
